Synopsis: As more and more people learn Hawaiian, the language begins to enjoy greater practicality. As its value increases, so does competition for the right to use it. This shift generates the question about control over the right to use certain words in certain contexts, particularly as trade names.
Aloha mai käkou. Eia hou ke kupu mai nei këlä nïnau e kau maila ma luna. æO ia hoæi, aia iä wai ke kuleana no nä hua o ka æölelo Hawaiæi? æO ka nïnau mua naæe a käkou e nalu ai, æo ia hoæi, he aha ka manaæo o “kuleana”? æO ia mea he kuleana kope (copyright), æaæole i loaæa i ka wä kahiko, ma mua o ka höæea æana mai o ka palapala æana i ka æölelo, i ka wä hoæi ma mua o ka haku æia æana o ka hua æölelo æo “kope.” I këia wä a käkou e kaukaæi nui nei ma luna o ke kälä e küæonoæono ai, ua lilo ia mea æo ka hua æölelo i mea küæai æia. æO ia hoæi, ua hiki ke küæai i ke kuleana no ka hoæohana æana i ua hua nei ma ke æano he inoa hui käloaæa, a e päpä æia kona hoæohana æia e ka lehulehu ma ia æano. Pëlä ke känäwai a æAmelika i kau ai ma luna o käkou, a ua æike æia käna pilikia ma mua, æo ia hoæi, ua hoæokuleana kope æia nä hua æo “aloha” a me “poke” e kekahi hui küæai poke ma Kikako i kapa æia æo Aloha Poke. Nui koæu küæëæë æana i ia æano hana ma mua. E nänä hou æia ka pukana o Kauakükalahale i ka lä 8/11/2019.
I ka pule nei, ua kupu hou mai ia nïnau no ka hoæokuleana æana i nä hua Hawaiæi. I ka wä i hoæolaha æia ai ka inoa o kahi hale hoæohuihui palaoa hou, æo Okina Kitchen LLC (æaæohe æokina), hele a nui ka hauwalaæau küæëæë a ka poæe aloha æölelo, ma muli o ka hoæokuleana æia æana o ia inoa. Ua puka mai ia moæolelo ma ka nühou o ka pö P1 nei, a i ka P2, ua huki æia ka hoæolaha mai ka pünaewele aku. Mahalo ka makaæala æana o ka hui Native Hawaiian Intellectual Property Working Group i këia æano hana kohu æole, a me ko läkou küæëæë koke æana i ia æano hana. æO ke poæo o ua hui nei, æo Vicky Holt Takamine, ua kuhi pololei aku i kahi pilikia nui. æO ia nö ke æano ake kälä a puni hanohano a ko æAmelika. æAæole paha æo ke kapa wale æana i ka inoa Hawaiæi ka mole o këia pilikia. Nui ka poæe, nä hui, a me nä päæoihana i kapa æia ma ka inoa Hawaiæi. æO ka hoæokuleana kope æia o nä hua æölelo Hawaiæi ka pilikia, a æo ia nö ka hopena o ka noho mai o æAmelika i luna no Hawaiæi nei. æEä, mahalo ka huki æia o ua inoa nei mai ka pünaewele aku, akä, æaæole paha e pau këia æapakau æia o nä hua Hawaiæi, no ka mea, ua mau nö ke känäwai æAmelika näna e æae i ke küæai æia o ke kuleana no nä hua æölelo o ko Hawaiæi poæe.
E ka makamaka, æoiai e kamaæilio æia nei ka æokina, he wahi manaæo koæu no kona æano. Nui ka minamina i kona kapa æia he kaha diacritical. He koneka maoli nö ia, e like me nä koneka æë aæe (h,k,l,m,n,p,w), a he kuhi hewa kona hoæohaæahaæa pinepine æia. Ma muli ia kuhi hewa æana no kona æano æokoæa ke nänä aku. æAæole like kona kinona me ko nä koneka kohu haole ma luna. He kohu koma luna ke nänä aku. Eia hou, hoæokahi wale nö ona kinona. æAæohe hua maæaka, æaæohe hua naæinaæi, a ke æöæili mai æo ia i ka hoæomaka æana o ka hua æölelo e hoæomaæaka æia ana, æo ka hua ma hope ona ke hoæomaæaka æia, penei, “æO ia hoæi, … ,” “æEä, … ,” a me “æAæohe hua maæaka …” ma ka hoæomaka æana o këia hopuna æölelo. Ma muli o kona æike æole æia he hua maoli, ua hoæohaæahaæa æia, a lilo mai i mäka diacritical wale nö, æaæole he hualeo maoli. æO ia paha ke kumu i hoæohana æole æia ai i loko o nä palapala kahiko. æO ke koma luna wale nö kai æike æia ma kauwahi hua, no ka höæike æana, ua æokoæa æo “kou” a æokoæa æo “koæu.” Maikaæi paha ka hoæohana æia o ka æokina ma nä palapala æölelo Hawaiæi, akä, æoi aku ka nui o nä manaæo o nä hua ke käpae æia ka æokina. Pehea lä naæe e hoæokuleana æia ai nä manaæo a pau?
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
