Synopsis: Do mosquitoes bite? Most people use the phrase “mosquito bite,” but the mosquito has no teeth. It has, instead, a proboscis that can both draw blood from its victim and deliver a type of venom via its saliva.
Aloha mai nö käua e ka makamaka heluhelu. He wela æiæo nö ke kau mai nei i luna o käkou. æO ia nö paha ke kumu i kapa æia ai këia wä i ke kau wela. Aia nö paha kekahi kau anu o ka makahiki, eia naæe, ma koæu æäina e noho nei i uka o Käneæohe, æaæohe oæu wä e anuanu ai. æO ia nö paha ke kumu i kapa æole æia ai pëlä, a ua kapa æia naæe æo ke kau hoæoilo. He nui ka ua i ke kau hoæoilo a æo ia ka mea e iloilo ai nä kupu a lupalupa mai ai ka æäina. æAæole ia he wä anu æiæo. æO ia mau nö ka wela. æO ka wä naæe a käkou e kapa nei i ke kau wela, he wä wela nö ia. æO ka mea æokoæa naæe, ua hapa mai ka ua, a no laila, e aho paha kona kapa æia i ke kau maloæo.
æO ka nui o ka wai ua o ka wä hoæoilo, he hoæokiæo æia mai i loko o nä lua like æole, a pau pü hoæi me nä poho o nä läæau a me nä pua. Ma laila nö kahi a nä makika e hoæohäæule ai i ko läkou mau hua. æO ia ka wä e lele nui ai a e “bite” mai ai hoæi iä käkou känaka. A noæu iho, he noho au ma ka æaoæao Koæolau, a pehea lä ka wä o ka makahiki, he ua nö ko ka æäina a he kanikani mai hoæi kahi makika. A æoiai, æo ke kau wela ka wä noæu e mälama pono ai i ka pähale, he nui kaæu mau hana i waho. æAæole nö e nele ke kau æia o kuæu æili e ka makika. æAæohe oæu hoihoi i ka pälule lima loa a me ka lole wäwae loloa i ka wä wela.
No laila, æaæohe oæu pakele i ka hou æia mai e ke kui æoæoi o ka makika, a me ke omo æia o kuæu koko. æAæole he omo koko wale nö käna. He æelua paipu o ua kui nei, a he hoæohana æia kekahi no ka waiho æana mai i ko ia ala kuha i loko o ke aæa koko. Pëlä nö e lele ai ka maæi lele mai æö a æö! He hoæohana æia ke koko o ka luaahi i mea e hana ai i nä hua, a he hoæokomo æia ke kuha i mea e emi ai ka æeha o ia luaahi, a e hoæokaiaka ai i ke koko i æole e paæakükü.
No laila, i loko nö o ka maæa æana o ka hua “bite” ma ka æölelo haole no këia hana a ka makika, æaæole ia he nahu maoli e like me kä ka holoholona mea niho. æAæole nö hoæi ia he “sting” maoli, e like me ke kiki æana a ka meli a i æole ka hopeæö. He kiki kä ke kopiana, akä, he kuhihewa kekahi poæe i ka nahu. A he aha lä ka hana a ke kanapï? He mea maæa mau ke kapa æia æana o käna hana he “bite”, akä, æaæole ia he bite maoli. He æiniki käna mau wäwae mua me ka hou aku i ka wai æawaæawa i loko o kona æenemi.
No laila, he aha ka hua küpono no ia hana a ka makika? æAæohe wahi æeha o käna æbite” æana, eia naæe, he mea maneæo hoæi kau! Inä e puni käkou i ka namu haole, e kapa æia ana he nahu, i loko nö o ka loaæa æole o kona niho. Ma ka æimi æana hoæi i ka hana a ke kanapï ma ka pünaewele, i loko nö o kona kapa nui æia he “bite”, ua hoæohana pü æia ka hua æölelo “sting”. He hoæohuikau kä ka æölelo a ka haole. E aho ko käkou hoæohana æana i kä käkou æölelo ponoæï.
Eia hou mai kahi nïnau no ka makika. He aha këlä mea e æoæoi ana i mua ona? He æano ihu anei? He nuku? Aia ma kekahi moæolelo aæu i heluhelu ai, ua kapa æia ua mea nei he “proboscis”. E aho nö ia i ka “nose” a i ka “beak” paha. A eia ka mea hoihoi loa. Ua æoi aku ka paæa o ka “proboscis” o ka makika wahine ma mua o ko ke käne. He puka aku nö i ka æili. He ‘ano malule mai naæe ko ke käne.
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
