Synopsis: When a Hawaiian tells people not to leave rubbish all over the place and not to bother the dolphins at Makua, he is charged with terroristic threatening. He was merely serving the aina by protecting it from the actions of human chauvinists.

Aloha mai käkou e nä hoa mälama æäina. E akahele paha kä käkou mau hana mälama æäina. æAæole hiki ke kiaæi i ka pono o ka æäina ma o ke kaupale wale aku nö i nä malihini näna ia e höæino mai. He hana ia e höæähewa æia ai ma lalo o ke känäwai o ke aupuni Mokuæäina. æO ka hewa, æo ia nö ka hoæonäuki hoæoweliweli aku i ka mea höæino. Pehea lä ia æano noæonoæo? Ua nänä æia ka pono o ka mea höæino ma mua o ka pono o ka æäina! æEä, ua maopopo iä käkou, he aliæi ka æäina a he kauä ke kanaka. Na käkou nö ia aliæi e mälama.

æO ia höæähewa æana a ke aupuni i kekahi mälama æäina ma Makua, nona ka inoa æo Samson Souza, he höæailona ia no nä hopena æino he nui i kupu mai ma hope o ka hoæokahuli æia o ke aupuni Hawaiæi. Ua hulihia ka pono a me ka hewa, a ua lilo maila ka pono, æo ia ka hewa. I këia wä, eia ke hele lanakila nei nä malihini i ka mäkaæikaæi mai æö a æö o ka æäina, me ka noæonoæo æole hoæi i ka mälama æana i kona pono, ka mea hoæi e pono ai nä hänauna o këia hope aku. A no ka heleleæi mai o nä kenikeni mai ka pakeke mai o ia poæe malihini, he nänäkuli wale nö ke aupuni Mokuæäina i ia hewa me ka meæomeæo aku naæe i ia waiwai. He hoæohewahewa wale æia nö ia hana æo ia ka mea e pono ai ka æäina, ko käkou aliæi.

Ua ahuwale ka mea e æokoæa ai ka manaæo haole a me ka manaæo Hawaiæi. No ka haole, he aliæi ke kanaka a he kauä wale nö ka æäina. Hiki iä ia ke mahaæoi aku ma æö a ma æaneæi, a na ka Hawaiæi e hoæoponopono ma hope ona. He küpono nö paha ka hoæomaopopo aku i ka haole no ka hopena æino o käna hana. æO ka lülü æana i ka æöpala mai æö a æö, ka æau pü æana me nä naiæa, a me ka mähuahua æana nö hoæi o nä kaæa wane halihali malihini a lëæï æo Makua i ka nuæa nä känaka. Na wai e æole ke kuleana æo ke aæo æana aku iä läkou i ke æino o ia mau hana?

Ma ka moæolelo aæu i heluhelu ai no këia hihia, i ka lohe æana o kekahi wahine no këia hihia, æo kona kalaiwa pololei akula nö ia i Makua. I höæea aku ka hana, lele akula æo ia i waho o ke kaæa me ka hoæomaopopo aku iä Souza no ka hewa o käna hana. Pehea lä i höæähewa æole æia ai ua wahine mahaæoi nei i ka hoæonäuki hoæoweliweli iä Souza? Aia nö paha ka pono i ka æaoæao nui aæe o ke kälä. æO ka waiwai o Souza, æo ia nö ka æäina, a ua lilo aku naæe ua æäina nei a paæa ma lalo o ka malu o ka hoæokolonaio, æo ka mokuæäina hoæi e kü nei, ka æäkena o æAmelika e kapa wale æia nei kona inoa æo Hawaiæi.

Mahalo nö ka wiwo æole o nä Hawaiæi, e laæa æo Samson Souza, ka mea e küpaæa nei ma hope o ka æäina. E æole kä ia ala hana, e hoæomaopopo ai käkou i ka moæolelo æoiaæiæo o ko käkou æäina, ko Hawaiæi ponoæï. Ua lawa nö paha ko käkou pünuku æia e kahi aupuni i huikau kona manaæo no ia mea he pono. E küpaæa nö käkou a pau ma hope o ka æäina.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.