Honolulu Star-Advertiser

Friday, April 26, 2024 81° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

Ka waiwai o ia mea he ki‘i‘eu

Synopsis: Harnessing the power of animation can help ensure the preservation of Hawaiian as a living language.

Aloha mai nō kākou e nā hoa makamaka o nei kino lahilahi e waiho nei i mua o ke alo me ke ake e hō’ike aku i kona nani. Aia wale nō i ka lena mai a ka maka.

Iā kākou nō e ho’oikaika nei i ka paio ‘ana no ka pono o ka ‘ōlelo kanaka, he mahalo ‘ia nō nā lima a pau e komo pū nei ma ia hana. Eia nō i kēia wā he lima ua mākaukau no ke kōkua ‘ana mai i ka ho’olaha ‘ana i nā mo’olelo Hawai’i ma o nā ki’i’eu (nā ki’i kātuna ho’i). ‘O ka mea nona ia lima, ‘o ia kahi hui kōkua ho’ona’auao ma ka Pākīpika i kapa ‘ia ma ka ho’opōkole ‘ana ‘o PREL.

I loko o kēlā mau makahiki aku nei he 20 o ko’u lohe ‘ana i ka inoa o PREL, kai nō a he hui kēlā nāna e kōkua wale nō i ka po’e o Maikonesia. Eia kā, ke huli mai nei kona nānā ‘ana i ka pono o ka po’e o Hawai’i kekahi. ‘Akahi nō a hai ‘ia he luna hou no PREL (he mau mahina helu wale i hala aku nei) nona ka inoa ‘o Sharon Nelson-Barber, a he ‘ōiwi ia no ‘Amelika. I lawa nō a hai ‘ia, ‘o kona ha’oha’o ihola nō ia i ka mālama ‘ole ‘ia o nā polokalamu Hawai’i i loko nō o ka noho pa’a ‘ana o PREL ma Hawai’i nei. Ke mana’o nei ‘o Nelson-Barber, he mea nui ko’iko’i ke kōkua ‘ana o PREL i ka po’e a pau o ka Pākīpika.

Ke haku nei ‘o PREL (me ke kōkua o kekahi po’e o nā Kula o Kamehameha) i kekahi mau ha’awina ‘epekema pili i nā mo’olelo Hawai’i kahiko. He ‘ekolu mo’olelo i koho ‘ia i kahua e kūkulu ‘ia ai ua mau ha’awina nei. ‘O Pele a me kona ‘imi ‘ana i wahi e noho ai, ‘o Maui a me kona ho’ohei ‘ana i ka lā, a me ka mo’olelo pili nō i kahi menehune a me kona ho’opakele ‘ana i nā manu.

‘Ekolu māhele o kēia papahana i kapa ‘ia ‘o “E Ho’omau”. ‘O ke ki’i’eu kekahi māhele a ‘akahi nō a pa’a mai ke ki’i no Maui, he 18 minuke kona lō’ihi. ‘O kekahi māhele, he mau puke ha’awina ‘ekolu e pili ana i nā ‘ike ‘epekema i unuhi ‘ia mai loko mai o ka mo’olelo, e la’a me nā ‘ike ‘alemanaka. A ‘o ke kolu o ka māhele, he puke ki’i’eu e hō’ike ana i ka mo’olelo.

‘O ka mea minamina, he nui ‘ino nā kātuna i pa’a ma ka ‘ōlelo haole. Ua ‘ike ‘ia ka mana ho’owalewale i nā keiki. Ua ‘ike pū ‘ia ho’i kona waiwai ma ke ‘ano he meaa’o. ‘O ka’u mo’opuna, he ‘elua wale nō ona makahiki, eia nō ‘o ia ke ho’opuka nei i ka ‘ōlelo Paniolo i pa’a iā ia ma muli o ka nāna mau ‘ana iā “Dora the Explorer”. ‘O nā keiki ‘ōlelo Hawai’i na’e, ua nele i ke kāka’ikahi o nā ki’i’eu i hana ‘ia ma ka ‘ōlelo Hawai’i. No’u iho, i meaa’o ikaika nō ia e pa’a ai ka ‘ōlelo Hawai’i i nā keiki he nui, a pau pū ho’i me nā keiki e kula ‘ia nei ma o ka ‘ōlelo haole.

A no laila, i lohe aku ka hana o’u i ka mana’o o PREL mā e hana hou i kēlā mau mo’olelo ma ka ‘ōlelo Hawai’i, no’ono’o ihola nō au i loko o’u ē ‘o ia ihola nō ka hana e a’o malū ai i nā keiki o kēia pae’āina i ka ‘ōlelo Hawai’i a me nā ‘ano ha’awina like ‘ole nō ho’i e la’a me nā ha’awina ‘epekema, a pēlā nō e laha ai ma kēlā pe’a kēia pe’a o ka ‘āina. Mahalo e PREL!

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai’i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.

 

Comments are closed.