Honolulu Star-Advertiser

Friday, April 26, 2024 73° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

Kula ‘ia na Moho

Synopsis: The Hawaiian language community has been a fast-growing sector of the constituency that gubernatorial candidates would be wise to heed.

E ao nā moho kia’āina i nā mea e pono ai ke kaiāulu ‘ōlelo Hawai’i e ulu nei ā nui ‘ino i kēia wā me ka leo wawalo e ho’olako ‘ia mai nā mea e māhuahua ai ka ho’okele waiwai o ka Pae’āina nei. E pi’i ka ‘ae’oia o ka noho ‘ana i ka paipai ‘ana i ke ‘ano o Hawai’i nei he wahi Hawai’i maoli. He hiki ‘ole ke ho’opalai maka ‘ia nā kula ‘ōlelo Hawai’i e na’auao nei kamali’i a me nā kānaka mākua pū i ka ‘ōlelo Hawai’i a me nā hana ku’una a ka Hawai’i.

Ma ka MH 1896, na ke aupuni kipi i kau i ke Kānāwai 57 e hō’ole ana i ka ho’olako ‘ia o nā kula o ka ‘āina e a’o ana ma ka ‘ōlelo Hawai’i. He wā hou kēia.

Mai ka 1978 mai, ho’omaka ke aupuni kipi o kēia au e paipai i ka mālama ‘ia o ka nohona Hawai’i ‘ōiwi a kau ‘ia ka ‘ōlelo Hawai’i ‘o ia ka ‘ōlelo kū o ka ‘āina.

Mai ka 1984 mai, kūkulu ‘ia nā kula ‘ōlelo Hawai’i. I kēia wā, ua hele ā nui kūpono ia mau papa hana i mea e pono ai nā moho kia’āina e nānā mai a ho’olohe.

Ua nīele ‘ia kekahi po’e hana ma nā kula ‘ōlelo Hawai’i i nā mea a lākou e mana’o nei he pono e māhuahua ai ia mau kula. Māhelehele ‘ia nā pane ma ‘elima māhele: Ka ho’okele ‘ana, ka ho’olako kālā ‘ana, ka ‘āina, ke a’o ‘ana e pono ai, a me ka hana a ke kia’āina.

No ka ho’okele ‘ana, e like nō me ia ma Aotearoa, ‘elua nō ‘Oihana Ho’ona’auao e pono ai: Ho’okahi no nā kula ‘ōlelo Pelekānia a me kekahi no nā kula ‘ōlelo Hawai’i. E kaulike ia mau ‘Oihana ā ‘elua me ko lāua mau luna ho’omalu. Na kekahi kanaka kūpono i a’o ‘ia e ho’omalu. ‘Oko’a nā mea i makemake ‘ia no nā kula Hawai’i a me nā kula Pelekānia. E hō’ae pū ‘ia kahi ‘ano kū’oko’a i kēlā me kēia kula i kūpono nō no ko kēlā me kēia ‘āina.

No ka ho’olako kālā ‘ana: E ho’okoe ‘ia kekahi pakeneka like o ka ‘auhau no ka ‘Oihana Hawai’i a me ka ‘Oihana Pelekānia. Kekahi mea nō, e ‘ae ‘ia ka ‘imi ‘ia ‘ana o nā kālā no waho mai o ka ‘oihana aupuni e piha ai nā kālā e pono ai ka ‘Oihana Hawai’i.

No ka ‘āina: E hā’awi ‘ia nā ‘āpana ‘āina nui kūpono i kēlā me kēia kula Hawai’i. E kūkulu ‘ia he wahi kahi e noho pū ai nā ‘ohana ma ke ‘ano ‘o ia wahi ka hale kula a me ke kaiāhome o ia mau ‘ohana i a’o ‘ia ai nā mea ā pau e pono ai.

No ke a’o ‘ana e pono ai: ‘Oi aku ka nui o nā papa hana a’o e pono ai nā kumu kula Hawai’i ma mua o nā kula Pelekānia. Pono e a’o ‘ia nā kumu ma ka ‘oihana kumu kula a me ka ho’oponopono ‘ōlelo Hawai’i ma nā ‘ano māhele like ‘ole o ka nohona. Pono nō ho’i e kūkulu ‘ia he papa hana ho’ona’auao no kamali’i me ke kino kīnā.

No ka hana a ke kia’āina: He pono loa nō kona paipai a kōkua i ke kūkulu ‘ia ‘ana o ka ‘Oihana Ho’ona’auao Hawai’i kū’oko’a a he pono nō ke kia’āina e ho’olohe i ke kauleo ‘ana a ia ‘Oihana.

Aia ka ‘ae’oia o ka ‘āina i ka ho’ona’auao ‘ia ‘ana. Aia nō ho’i ka puka nui o ka waiwai i ka paipai ‘ana i ke ‘ano kū ho’okahi o Hawai’i nei.

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai’i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.

 

Comments are closed.