Honolulu Star-Advertiser

Friday, April 26, 2024 81° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

E ola ka ‘a ‘o

Synopsis: Kaua‘i is about to dim the lights on night-time high school football games in order to protect the Newell’s shearwater.

Aloha mai kākou e nā hoa heluhelu. Eia nō ke kau pōpeku ua hiki hou mai e like me ka mea ma’a mau i kēlā me kēia makahiki. I kēia ahiahi nō (8/2) e mālama ‘ia ai ka peku ‘ulele mua o ke kau pōpeku 2010 o ke Kulanui o Hawai’i ma Mānoa. E lē’ī nō paha ke kahua ha’uki ‘o Aloha i ka nuku nā kānaka e ake ana e māka’ika’i hou aku i ka pōpeku ma hope o ka wā ho’omaha lō’ihi.

Ma Kaua’i ho’i, ua ho’omaka ke kau pōpeku o nā kula ki’eki’e, ‘a’ole na’e e mālama ‘ia ana nā peku ‘ulele i ka pō, no ka mea, ‘a’ole paha e ‘ā ana nā kukui o nā kahua pā’ani. A he aha ka mea e ‘ā ‘ole ai? Ua waiho ‘ia kekahi palapala i mua o nā luna o ke Kalana ‘o Kaua’i e koikoi ana i ke Kalana e ho’ēmi aku i ka mālamalama ‘ana o nā kukui o nā hale a me nā kahua o ke aupuni i ka pō. Ua lilo ia mau kukui i mea e pilikia ai ka nohona o ka ‘a’o. He manu ‘ōiwi no ka pae’āina ‘o Hawai’i, a ‘o Kaua’i na’e kona alahula.

‘O ka pilikia ho’i, ke make nui nei ka ‘a’o ma muli o nā kukui. ‘O ia ho’i, i ke kiko ‘ana mai o nā pūnua, lele aku nō i kai i ka pō. ‘O ka pā kōnane a ka mahina ka mea e ‘ike ai i ko lākou wahi o ka lele ‘ana. I mālamalama nui mai nā kukui o nā hale a me nā kahua, hele a huikau ka ‘a’o a hā’ule mai nō i ka honua no ka mālo’elo’e o nā ‘ēheu a no ka ho’oku’i aku paha i kekahi pū’o’a a uea paha e kau mai ana i luna. I ka hā’ule ‘ana i lalo, ‘a’ole hiki ke lele hou a pau nui nā ‘a’o i ka ‘ai ‘ia e kekahi mau holoholona a i ka holo ‘ia paha e nā ka’a. Ua ‘ike ‘ia ke emi loa o ka ‘a’o ma Kaua’i a ua hāpai ‘ia kēia mana’o i mea e māhuahua hou ai kēia manu ‘ōiwi.

Mai ka wā mai i hō’ea mai ai nā kānaka i nēia pae mokupuni aloha o kākou, ua ho’omaka ke emi ‘ana o ka ‘a’o. Ua pau kekahi i ka ‘ai ‘ia e nā kānaka a ua pau kekahi i nā holoholona i lawe ‘ia mai. ‘O ka ‘iole, ka manakuke, ka pua’a a me ka pōpoki i hele a ‘ōhukahuka kekahi i kela ka ‘ono i ka ‘a’o. Pa’akikī ka pale aku i kēlā mau holoholona. Wahi a kahiko, “He ‘a’o ka manu noho i ka lua, ‘a’ohe loa’a i ka lima ke nao aku”, no ka mea, aia kona pūnana ma nā lua o nā pali kū ki’eki’e. Kāka’ikahi ka lima e hiki aku ma laila. ‘O ia mau holoholona na’e he mea ‘ole ka pi’ina i ia wahi.

‘O ka mea ‘āpiki, ho’okahi wale nō hua a ka ‘a’o, a no laila, i ka make ‘ana o ho’okahi pūnua, ‘o ka hapa ‘ana mai nō ia o ka nui o nā ‘a’o o ka honua nei. I kēia manawa, ‘a’ole nui nā ‘a’o e ‘ai ‘ia nei e nā kānaka, eia na’e, ua hiki ke kōkua ma o ka ho’opio a pale ‘ana paha i nā kukui o ke kahua pōpeku. E namunamu ana paha kekahi po’e māka’ika’i pōpeku no ka mālama ‘ia o nā pā’ani pōpeku i ke ao. No ka pa’ahana o kekahi po’e, ‘a’ole hiki ke hele i ke ao, a no ka ‘olu’olu o ka pō, ‘a’ole hoihoi kekahi po’e i ka ho’omanawanui ‘ana i ka wela o ka lā. A no nā keiki pōpeku, ‘oi aku paha ka hiala’ai o ka pā’ani ‘ana i ka pō ma lalo o ka mālamalama o nā kukui. He mea minamina ‘i’o nō kēlā. No ka ‘a’o na’e, he nīnau no ke ola a me ka make.

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai’i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.

 

Comments are closed.