Honolulu Star-Advertiser

Tuesday, April 23, 2024 73° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

Ha’alipo a Ho’omana’o a’e

Synopsis: January is a solemn month of reflection in Hawai’i — even a hundred years later.

Ma Ianuali o ka 1887, ua ho’okumu ‘ia ka hui malū, ‘o ke Ku’ikahi Hawai’i, he hui kumakaia i ke Aupuni Mō’ī Hawai’i, ‘o ko lākou kumu, ‘o ia ka ho’okahuli ‘ana i ke Aupuni Mō’ī me kona ho’ohui ‘ia ‘ana me ‘Amelika Hui ‘ia. ‘O Lorin Thurston ka mea nāna i kākau i ka palapala ho’okumu o ia hui.

‘O ka po’e lālā o ua hui nei, he po’e kupa ‘Amelika, he po’e kupa o nā ‘āina ‘ē, he po’e kupa Aupuni Mō’ī ‘ili ke’oke’o, a me kekahi po’e kānaka he hapa koko Hawai’i. He po’e lālā nō ho’i kēia po’e o ka ‘ao’ao polikika ‘o ka ‘Ao’ao Mikiona, ‘o ia ka ‘ao’ao polikika e paipai ana i nā mana’o o nā mikiona Kalikiano hō’ole pope. ‘O kekahi inoa kapakapa no ia hui malū, ‘o ia ‘o ka Hui Ho’ohui ‘Āina no ka ‘i’ini o kona mau lālā e ho’ohui ‘ia ke Aupuni Mō’ī me ‘Amelika Hui ‘ia.

Ma Iune o ka 1887, ua hui malū ka Hui Ho’ohui ‘Āina me ka Hui Laipela o Honolulu, he hui ia o nā hoa e pa’a ana i nā pū e kōkua ai i nā hoa o ka ‘Ao’ao Mikiona ke hihia lākou ma kekahi ‘ano. Naue pū lākou me nā pū a ho’okikina i ka Mō’ī Kalākaua e pūlima i ke Kumukānāwai ‘Ēlau e ho’ēmi ai i ka mana o ka Mō’ī i ‘ole ‘o ia e ke’ake’a i nā hana kālai’āina a ia hui. Lilo he mea ‘ole ke Kumukānāwai ‘Ēlau no ke kō ‘ole o ke kumukānāwai kumu.

Iā Lili’uokalani e noho ali’i ana, ua hana koke ‘o ia e ho’oponopono i ke Kumukānāwai e ho’oikaika hou ai i nā mana o ka Mō’ī. Naue hou nā kumakaia e kipi kū’ē i ke aupuni. Ea maila ke Kōmike Palekana he ‘umi kumamākolu ona mau lālā no ka ho’okahuli ‘ana i ke aupuni o Lili’u. Ma ka lā 17 o Ianuali o ka 1893, hui pū ke Kōmike Palekana, ka Hui Ho’ohui ‘Āina, ka Hui Laipela, kekahi mau hoa kōkua, Sanford Dole, ke Kuhina ‘Amelika John Stevens, a me ka pū’ali ‘Amelika me nā pū i ho’opae ‘ia a naue pū lākou ā ka hale ali’i ‘o ‘Iolani a ho’okahuli i ke aupuni o Lili’uokalani.

He minamina nui ka ho’okuke ‘ole ‘ia ‘ana o nā kipi he mau makahiki ma mua aku. Eia kā, ho’omana’o mau ‘ia kēia mau kumakaia ma ke kapa ‘ia ‘ana o nā alanui o Honolulu ma muli o lākou.

I ‘ike ka lehulehu, eia ka helu ‘ana o nā inoa o nā alaka’i kipi a kumakaia: Henry E. Cooper, Crister Bolte, Andrew Brown, William R. Castle, John Emmeluth, Theodore F. Lansing, John A. McCandless, Frederick W. McChesney, William O. Smith, Lorrin A. Thurston, Edward Suhr, Henry Waterhouse, William C. Wilder, Charles L. Carter, Samuel M. Damon, Sanford B. Dole, Peter C. Jones, James A. King.

He kama’āina nā kupa o Honolulu nei i kekahi o kēia mau inoa, no ka mea, ho’omaopopo mau ‘ia kākou i kēlā lā me kēia lā i ka holo ma ke alanui i kēia mau inoa. He mau alanui ma Honolulu nei i kapa ‘ia ma muli o kekahi o kēia po’e kānaka o ke kuko ‘ino a puni koko. Ua lilo kā kēia po’e he hi’ona o ko kākou ‘āina. Ua ho’olilo ‘ia pēlā a hiki ke ho’olilo hou ‘ia a pono hou a’e. Pā mai, pā mai, pā ka makani o Hilo.

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai’i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.

 

Comments are closed.