Synopsis: After 237 years, the long-awaited return of the feather cloak and head gear of Kalaniæöpuæu, has raised questions about Hawaiæi’s past as we face 21st century issues.
———
æAuhea æoukou e nä hoa makamaka o ka æölelo Hawaiæi. Aloha pumehana käkou.
Ua hiki mai nei kekahi wä kupanaha loa no nä mea makamae, nä hana makamae, a me ka æike Hawaiæi e laha nei ma ka honua nö a puni. Aia nö käkou ke hoæomanaæo nei, me ka hauæoli a me ka haæaheo hoæi, i ka pule Mele Manaka ma Hilo i ka ua Kanilehua.
Ma hope o 237 makahiki, æakahi nö a hoæihoæi æia mai nä hulu aliæi o ke aliæi nui æo Kalaniæöpuæu, mai ka Hale Höæikeæike æo Te Papa Tongarewa ma Aotearoa. A he mea ia e haæaheo ai nä Hawaiæi mai æö a æö. æO ia ke kumu i koho æia ai ke poæo manaæo e kau mai ana ma luna aæe nei, æo ia hoæi, “Ka wela o ka ua”. He æölelo noæeau ia nona ka manaæo, penei, ke æike æia nä aliæi koa i æaæahu æia i ka mahiole a me ka æahuæula i æuo æia i nä hulu kapu loa o nä æiæiwi, nä æöæö, nä mamo, a pëlä wale aku, he kohu änuenue ke nänä aku. æO ke änuenue ka hopena o ka wela ke mao aæe ka ua a puka mai ka lä. He æano höæailona ke änuenue no nä aliæi koa.
A ma ka lä o ka wehena o ka höæikeæike i kapa æia He Nae Äkea, maikaæi wale nö nä haæiæölelo a ka poæe külana kiæekiæe. Ua höæike aku i mua o ka lehulehu i ka waiwai o ka hoæi æana mai o ia mau hulu aliæi i aloha nui æia. Eia nö kahi manaæo i haæi æia mai. “For three hours we heard nothing but Hawaiian and Mäori spoken, it was moving,” i höæike mai ai æo Aloha, he lälä no Ka æAhahui Kaæahumanu. A eia hou, wahi a nä waha æölelo o OHA, he höæailona paæa ka hoæihoæi æia mai o ia mau hulu aliæi no nä pono e hiki mai ana no ko Hawaiæi. Piha ka poæe i ka haæaheo i ka noæonoæo æana mai penei, ua mälama æia nä mea makamae o ko käkou mau küpuna.
He 20,000 a æoi ka nui o nä hulu i æuo æia ma ka æupena olonä. Mai ka hopu æana mai i ka manu mua loa a ka æohi æana i ke olonä hope, ua maiau ka hana lima æana, a ua lawa ka nui o ka æahuæulu e kau ai ma luna o ke poæohiwi o ke aliæi nui æo Kalaniæöpuæu. A ma ia wä mai, ua wehe æia mai ka puke e höæike ana i mua o ka poæe o ka honua nei, he poæe akamai ka poæe e noho ana ma këia mau mokupuni i ka moana nui æo ka Päkïpika.
A ma hea e noho nei ia mau hulu aliæi i loko o ka pöæaiapili o Hawaiæi i këia au? Nui nä nïnau i këia mau lä näna e kupu mai ke æike æia ka hana noæeau a ka poæe kahiko. He mau nïnau hoæi e pili ana i nä manu a me nä mea kanu Hawaiæi e käkaæikahi nei, a me nä æäina laæa nö hoæi e like me ka wëkiu o Mauna Kea. Ke hopohopo nei nä mahiæai o Maui Hikina. Inä æaæohe wai, æaæohe kalo. Pehea ana lä käkou e pono ai?
Mai ia wä mai i kau ai æo Kalaniæöpuæu i ka æahuæula ma nä poæohiwi o Käpena Kuke, nui nä mea hou o ka æäina. Nui hewahewa nä hana poæokela a ka poæe Hawaiæi, pau pü hoæi me ka hoæöla hou æia o ka æike hoæokele. Eia nö käkou ke kaæapuni nei i ka honua me ka hoæolaha aku i ka waiwai o ka mälama honua. Hoæokahi wale nö honua o käkou.
E mälama pono æia!
———
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
