Synopsis: As Hawaiians, we have to seek the blessing of the state, under its laws, in order to normalize our language. That path has led us nowhere!
Aloha mai nö käkou. Ua laha aku nei ma waena o ka poæe hoæöla æölelo Hawaiæi, kahi moæolelo i puka mai ma loko o ka nüpepa kahiko æo Ka Puuhonua o na Hawaii, nona ke poæo manaæo: “Olelo Hawaii”. Penei nö ka lälani mua loa: “I ikeia no ke kanaka no kekahi lahui ma kana olelo.” Puka maila ua moæolelo nei i ka MH 1917. E kaniæuhü ana ka mea käkau, no ka mea, ua æane nalohia kä käkou æölelo makuahine i ia wä. A hala 102 mkahiki, æo ia mau külana küpilikiæi nö. I koæu manaæo naæe, æaæole paha æo ka æölelo ka mea e æike æia ai ka lähui o ke kanaka.
Ua æikea ka hühewa o këlä æölelo e kau mai ana ma luna. æA’ole nö paha e komo pau loa nä känaka näna ka æölelo like i loko o ka lähui like. Inä e poeko au i ka Black Vernacular English, æaæole ia he kumu e æike æia ai au he kanaka no ka lähui päæele. Aia nö ia i ka manaæo o “lähui”, a i ka manaæo o “æölelo”. A aia nö hoæi ia i ka poæe nona ia lähui. Nui nä æölelo like æole o ka lähui hoæokahi, a nui hoæi nä lähui o ka æölelo hoæokahi. I aæo ka malihini i ka æölelo o ke kamaæäina a poeko, æaæole nö æo ia e lilo i kanaka no ia lähui.
æO ka hapa nui o ka poæe æöiwi o Hawaiæi nei, æaæole hiki ke æölelo i kä läkou æölelo makuahine, a kupunahine paha. E manaæo æia auaneæi æaæole läkou he Hawaiæi? Maliæa, æaæole ia æölelo he æölelo Hawaiæi. He aha hoæi ka mea e kapa æia ai kekahi æölelo i ka æölelo Hawaiæi? æOkoæa ka æölelo a kahi kanaka æölelo Hawaiæi a æokoæa hoæi ka æölelo a kona hoa æölelo Hawaiæi.
æO ia nö paha ka mea e uluhua ai kuæu naæau no ia mea æo ka “normalization of æölelo Hawaiæi”. Ua häpai æia këia manaæo ma loko o ka æahaæölelo i ka P3 nei. He mahele ia no ka pila SCR 180 e pili ana i ka hoæolälä æana i ke ala e holomua ai ka æölelo Hawaiæi ma loko o nä makahiki e hiki mai ana.
Ma kekahi manaæo, e paipai ana ia pila i ka lilo æana o ka æölelo Hawaiæi he mea e lohe pinepine æia i këlä lä këia lä. Ma kekahi manaæo naæe, e koikoi æia ana ka poæe æölelo Hawaiæi e hahai i kekahi mau lula i mea e aukahi ai ka holo æana i mua. æO ka hahai æana i ka mea maæa mau, æo ia ana ka hana “normal”, a æo ka mea æokoæa, he lalau käna hana.
Eia au ke hoæohuoi nei i ka pono o këia pila. Inä he mea ia e pono ai ka poæe Hawaiæi, i aha auaneæi kä käkou mea e hoæopili aku nei i kahi meaæai a ke aupuni hoæokolonaio? æAæole paha e waiho æia ka mana i loko o ko läkou lä lima. He æölelo kä käkou ua kühelu iä käkou iho nö, a na ka lehulehu nö ia e hoæopuka e like me ko käkou manaæo he pono. Pëlä e æike æia ai ko käkou æano “normal”. æO ka höæailona e æike æia ai ka “normalization” o ka æölelo Hawaiæi, æo ia ka höæea mai o ka wä e like ai ka hoæohanohano æana i ka poeko me ka hoæohanohano æana i ke kamaiki i hiki ke hoæopau pilikia nona iho. æO ia hoæi, ka lilo æana i mea loaæa wale i nä Hawaiæi a pau ia mau kälena æelua.
I ka “normal” o ke aupuni kolonaio, aia iä läkou ka mana hoæoponi i kekahi æano æölelo he æölelo “normal”, a me ka mana hoæolilo hoæi i kä käkou æölelo i æölelo maæa mau ma kona æäina ponoæï iho nö. Auë!
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
