Synopsis: A person who catches the sea cucumber, a sea creature that has no eyes, does so by mistake. The following are some interesting characteristics of this creature that might not be very palatable.

Aloha mai nö käkou e nä hoa æimi naæauao. He æölelo noæeau këlä poæo e kau mai ana i luna nei, a æo kekahi manaæo ona, he hoka, æo ia hoæi, ua hoka ka mea näna ua iæa nei i hopu mai. He iæa æono æole paha i ka æai, a he kau paha ka manaæo i kahi iæa æokoæa, æo ia hoka nö ka hopena. Ua pili ke kolamu o këlä pule aku nei i ia kumuhana nö æo ka loli a me ka hoæokë hoæi i ka æai æana iä ia. He hoæokano paha, æaæole paha. Koe aku ia. Pehea lä hoæi ka manaæo o ka poæe Hawaiæi?

I këia pule, e nänä æia ka manaæo o ke ao æepekema haole. He nui hewahewa nä æano loli, ma kahi o ka 1,200. æAæole paha e æike æia nä æano a pau ma nä kai o Hawaiæi nei, a æaæole paha e æai æia nä æano a pau. æO ka loli pua a me ka loli kaæe kekahi aæu i lohe ai. He æai æia ka loli pua, akä, uaua ka loli kaæe a æaæole paha i æai nui æia e känaka. æO ka æai a ka loli, he æöulaula, he limu nö hoæi, a me nä mea like æole i make a e palahö ana.

He iæa iwi æole këia, eia naæe, he æano una paæapuna kona ma lalo o ka æili. æO ia ka mea e paæa ai kona kino. æO kona mea e pale ai i nä æenemi, he hoæokuæu æo ia i kekahi mau maæawe pilipili keæokeæo e hoæohihi ai i ua æenemi nei, a i æole ia, he hoæokuæu æo ia i kekahi mea æawahia e make ai. E noho ka loli ma nä papakü o ka moana mai nä kai papaæu a i nä kai hohonu loa. Inä nö e luæu æoe i lalo loa o ke kai hohonu he 15,000 kapuaæi, e höæöpä æia kou kino e ke kaumaha o ka wai o luna. æO ka loli naæe, ua alahula ia wahi iä ia! æAæole paha æo ia e hopohopo o æai æia e ka æenemi ma laila, no ka mea, he 90% o nä mea ola ma ia hohonu, he loli nö ia.

Eia kahi mea e palekana ai, he ala æo ia i ka pö, a æo ia nö kona wä e æimi ai i ka mea æai. æO ia ihola paha ke kumu o ka loaæa æole æana o kona maka. æAæohe hoæi äna mea e nänä ai. He aha lä ka waiwai o ia mea he maka? Na kekahi mau æumiæumi e hähä aku a loaæa mai ka æai. He loaæa pü nö me nä æano mea like æole o ka papakü o ka moana. He hoæokuæu wale æia aku këia mau mea æöpala ma hope o ka hoæoheheæe æia o ka mea æai.

Eia mai ka mea i hoihoi iaæu. He hanu ka loli ma o kona æökole! He hoæopailua ia hana ke noæonoæo aæe ke kanaka, akä, he iæa ka loli a he æokoæa paha ke æano o ia mea he hanu. æO ke komo æana o ka æokikene ka mea nui. He ihu ko ke kanaka, a he waha hoæi. Pëia nö hoæi kekahi mau iæa, a ‘o ko lakou mea ia e hanu ai i ke æala. æO kekahi “hanu” æana a ka iæa, ke æano hanu e komo ai ka æokikene, ma o ka mahamaha ia. æO ka loli naæe, he hanu nö ma o ka æamo. He pilopilo ke ea ke puka aku ma o ka æamo o ke kanaka. Pehea lä ke æala o ka æokikene e komo ana ma ka æökole o ka loli?

Eia hoæi kekahi mea hoihoi no ka loli. æO kona æökole, he wahi i noho æia e nä iæa æuæuku loa. Ua kapa æia kekahi æano he “pearlfish”. Palekana hoæi läkou i laila. æAæole läkou e æai æia e ka poæiiæa. He æano æöhua ia e hoæopili ana i ka loli i mea e pakele ai i ka æenemi. Eia hou hoæi, he æai nö paha i nä hunahuna mea æai i loko o ka æökole. E kapa æia këia he pilina “commensal”, no ka mea he ola ka pearlfish i ka loli, akä, æaæohe wahi pono e loaæa ana i ka loli mai ka pearlfish. Aloha nö kahi loli! Ua hoæokipa æo ia i ka pearlfish. æO ia aloha naæe, æaæohe pänaæi æia mai.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.