Synopsis: It is about time that Hawaiian is heard regularly via the various media outlets available. Inroads have been made in this area by other indigenous communities in order to normalize their languages. What about us?
Aloha hou mai käkou e oæu mau hoa e hoæoikaika nei i ka hoæöla æölelo Hawaiæi. æO ka hapanui loa o käkou, he poæe e æaæa nei i ka lua o ka æölelo, a e like me kaæu i häpai ai i këlä pule aku nei, ua ahuwale ko käkou hemahema i ke kükulu manaæo æana ma ke ‘ano käkau. A æo ke kumu mai, no ka paæa loa i ke æano käkau ma ka æölelo haole. I ahuwale ia i loko o nä palapala a käkou o ke käkau æana. Eia naæe æo Kauakükalahale ke kïpapa nei i kekahi ala no ka heluhelu leo æana i ia mau moæolelo i mua o ke äkea, a he oki loa ana nö paha ia hemahema ke lohe æia mai ka leo haumäna o käkou, nä “hau-mänaleo”, ke kiæi e puana leo aku i ua mau moæolelo nei. æAæole naæe e hihi. æAæohe æulu e loaæa i ka pökole o ka lou!
No laila, e aho ko käkou küoæe aku ma luna o ia ala, no ka mea, pëlä wale nö e maæa ai i ia hana. Eia hou, inä he hemahema ka puana, i wahi maikaæi nö ia e hoæoponopono ai. Pëlä nö e holomua ai ka ikaika o ka æölelo a me ka mäkaukau o ko käkou leo heluhelu. He wä nö paha e hiki mai ana a e lohe pü æia ka leo me ka æike æia o ka helehelena. Pëlä nö ka nui o nä lähui o ka honua nei. Aia nö ko läkou mau leo ke hoæolele æia aku nei me ka höæike pü æia o ka helehelena. Eia lä hoæi ma ko käkou æäina nei, he käkaæikahi ka æike æia o kahi mea e hoæopuka ana i ka æölelo Hawaiæi ma o ke kïwï. A no ke aha lä e hana æole æia ai? Eia au ke kuhi wale nei, no ka nui o ko käkou makaæu o hoæohalahala æia mai auaneæi i ka hemahema! æEä, e wiwo æole nö. He makaæu ia e makaæu wale ai. æAæohe mea hemolele ma waena o käkou.
A no laila, i loko nö o nä hemahema o nä leo ke heluhelu aku i nä æatikala, i mea maikaæi nö naæe ia no ka piæi æana o ke külana o ka æölelo Hawaiæi. Wahi a kahiko, aia ma ka hana ka æike, a ke hoæomaæamaæa käkou, he maæa mai koe. No laila, eia au ke paipai aæe nei i ka poæe æölelo Hawaiæi, e komo mai ma loko o këia papahana a waiho i ka hilahila i ka hale. I mea ia e loheæia ai nä leo like æole, a e æike æia ai ke ola o kä käkou æölelo. E koikoi hoæi i ka hoæolaha æia o kä käkou æölelo ma o ke kïwï, pehea ka mäkaukau a me ka æole. Mai kali a pau lehia käkou o pau æë ka niho, a pau pü me kä käkou æölelo.
I ka wä i hoæokumu æia ai æo Kauakükalahale, aia ka pahuhopu æo ke komo mai o nä æano æatikala like æole i käkau æia e nä känaka like æole, a e lilo ke kolamu i wahi no ka lehulehu e paio ai i nä manaæo küæëæë. æO ia mau nö ia pahuhopu a hiki i këia lä. No laila, e nä hoa heluhelu, æo wai ke æaæa mai i ka höæike leo aku i kekahi manaæo a moæolelo paha i mua o ke äkea? æO wai lä ka makamaka heluhelu e lilo ana i makamaka käkau a makamaka heluhelu leo hoæi no këia æölelo æöiwi o käkou. Maliæa o hiki mai ka wä e nui loa ai ka poæe käkau a heluhelu paha e lawa ai ka hoæokumu æana i kauwahi päpaho æölelo Hawaiæi no ka hoæopuka aku i ko käkou mau manaæo. æO ia mea he wikiö naæe, e kali paha a kü mai ka poæe uæi.
Ke häæawi aku nei au i koæu mahalo piha iä Summer Maunakea, ka mea näna i kökua nui mai iaæu ma nä mähele æenehana o këia papahana. E æole æo ia, puka aku kahi æelemakule i ke ao mälamalama. A ke mahalo pü aku nei au i ka poæe i leka mai i nä manaæo käkoæo. Na käkou këia!
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
