Synopsis: In a recent trip to Aotearoa, I was able to view, first-hand, the devastation caused by Cyclone Gabrielle back in February of this year. After six months of digging out of the mud, there is still a massive amount of work to be done. Numerous acres of orchards have been ruined and there are piles of silt along the sides of most roads, silt that is unusable for farming. But the people are resilient and are on the road to recovery.

Aloha mai e nä hoa heluhelu. Hoæomaopopo aæela paha käkou i ka hao mai o ka makani pähili æo Gabrielle ma Aotearoa i Pepeluali aæe nei. Ua luku wale æia kauwahi æäina o laila æoiai au ma ka maluhia o Hawaiæi nei. Ua maopopo naæe, æaæole lawa ka lohe æölelo iä Kalehuawehe, aia ka pono æo ka æike maka iä Kuaokalä. No laila, i Aotearoa aku nei nö au he mau pule aku nei, a i laila au i æike maka ai i ka hopena o ia luku æana. O ka nui o ka ua, piæi aæela ka wai o nä kahawai a hälana akula ma luna o nä kapa kahawai. Uhi æia ka æäina mai æö a æö i ka wai. Piholo nä hale, nä alanui, nä kaæa, a me ia mea aku ia mea aku. Ua make hoæi he 11 känaka. Aloha nö ka poæe e noho ana ma nä æäina haæahaæa, a æo ka hapanui o läkou, he Mäori.

I koæu mäkaæikaæi æana i ia mau æäina, ua mao æë ka ua a me ka makani, a ua emi loa mai ka wai a ahuwale hou maila ka æäina. He pohö nö naæe a lohe mai i ke aæo. A i loko o ka hoæoikaika æana o ka poæe i ka hoæomaæemaæe a hoæoponopono æana i ka æäina, ua mau nö kona pulu a hiki i këia wä. Maikaæi paha ke kamaæilio æana no ka hoæomanawanui æana o ko laila poæe i ka æimi i ola hou, eia nö naæe, no këia wahi moæolelo, e kau ka manaæo i ka pohö o nä kïhäpai hua æai, kekahi mähele nui o ka pöæaiawaiwai o ia æäina. Ua lawe æia aæela au, e kekahi hoa, he kamaæäina o laila, i ka hoæomäkaæikaæi aku i ia wahi a puni. Nui nä kïhäpai e waiho wale ana ko läkou mau lälani kumuläæau ma ia æeka æäina aku ia æeka æäina aku. Nui hewahewa hoæi nä hua pala e waiho ana ma luna o ia mau läæau a oki loa ka nui e waiho ana i lalo o ka honua.

I nänä aku ka hana, manaæo ihola au ë i mea æai maikaæi paha këlä mau hua e piha ai ka lua o ka inaina. Wahi a ka lohe, he 10,000 a æoi ka heluna o ka poæe i pau ka pono o ko läkou mau hale, a i neæe aku i kahi æë e æimi ai i ke ola. No ke aha lä hoæi e waiho wale nei ia mau hua pëlä? æAæole anei ia he mea e pau ai ka hoæomanawanui æana i nä lä makapehu? æO ia mäkaæikaæi aku nö ia a æike au i nä puæu nui, kahi i pahu æia ai ka okaoka lepo a ka wai i halihali mai ai. Kainö a he lepo momona maikaæi ia e kanu hou ai i nä hua æai a me nä lau æai. Eia kä naæe, i koæu häpai æana i ia manaæo i koæu hoa, wehewehe maila këlä i ke æano æino o ia lepo. æO ia hoæi, i ka halihali æia mai e ka wai hälana, ua halihali pü æia me nä kemikala hoæomomona lepo o nä päumu o uka, nä kemikala i hoæohana æia no ka hoæoulu æana i nä kumu läæau nui (no ko läkou mau paukü läæau), a me ke kaekena a nä holoholona. I mau mea ia e æino ai ka lepo a pau ai hoæi kona pono.

Aloha nö ka pohö o ia mau mea. Ua käkäpila æia këlä okaoka a kü ka paila. I këia manawa, eia nö ke waiho nei ia mau puæu lepo ma kaæe alanui. æAæohe ona waiwai i këia manawa koe wale nö paha ka hoæohana æia no ka hoæopaæa æana i mau winihapa no ke kükulu æana i hale, i alanui, i uapo, ia mea aku ia mea aku. Pëlä nö paha e ola hou ai ko laila poæe. I koæu manaæo naæe, ua æike æia ke ala o ka wai, a no laila, ma ia kükulu hou æana, e aho ka höæalo æana i nä æäina haæahaæa a e kükulu aku naæe ma nä æäina kiæekiæe.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.