Synopsis: Translation from English to Hawaiian at a time when Hawaiian was the language of the populace was an additive process. Translation from Hawaiian to English today is subtractive in that it maintains both linguistic and political hegemony here in Hawaiæi.
Aloha mai nö käkou e nä makamaka heluhelu e noho nei i këia au hou e holo aæe nei. Na ke au o ka manawa e höæike mai nei iä käkou i ke ala hou æana mai o kä käkou æölelo aloha. æO ia hoæi ka æölelo i kahe wale mai ka lehelehe mai o ko käkou poæe küpuna i huakaæi aku nei i ke ala hoæi æole mai. E æole ko läkou æeleu i ka æaæapo æana i ka heluhelu a me ke käkau, ili mai ai ko läkou mau manaæo i luna o käkou nei. A ua maopopo, æo kekahi o ia mau manaæo, na ka haole nö ia i lawe mai. Ua æänoni pü æia ua æikena haole nei me nä æike Hawaiæi o ia wä. Ua lilo hoæi ia æikena hou i mea e loli ai ke æano o ka æölelo Hawaiæi o ia wä, a ua mau maila nö ia loli æana a nui ka manaæo haole i loko o kä käkou æölelo Hawaiæi o këia au. æAæohe wahi pilikia o laila. Eia naæe, ua æokoæa këlä wä a æokoæa hoæi këia wä.
æO kekahi ala i komo mai ai nä manaæo haole, æo ia nö ke ala o ka unuhi. Ma muli o ka hui æana o ia mau lähui a æelua, æo ia hoæi ka Hawaiæi a me ka haole, pëlä i komo mai ai kekahi mau æikena hou no waho mai. A no ka æeleu loa o ko käkou mau küpuna i ka æaæapo æana i ka heluhelu a me ke käkau, pëlä i hoæokumu æia ai nä nüpepa Hawaiæi kahi i hoæolaha æia mai ai nä moæolelo like æole o ke ao, a pau pü hoæi me kekahi mau moæolelo haole kaulana i unuhi æia mai a hoæopuka æia ma o ka æölelo Hawaiæi. I këlä wä e komo mai ana ka æikena o ka haole, æaæohe hopohopo o nä küpuna o haole mai auaneæi ke æano o kä läkou æölelo. Ua paæa pono ka æölelo Hawaiæi iä läkou a ua mau nö ko läkou küæokoæa. Aia ka pono æo ka æike æana i nä mea hou a me nä mea kupanaha o ka honua holoæokoæa. Paæa maila ia mau æike hou a æo ia paæa nö o ka æölelo kanaka.
I këia wä naæe a käkou e æike nei, ua emi loa mai ka æölelo kanaka i ka naæi æia e ka namu haole. A i loko nö o ka huliämahi æana o kekahi poæe i ka hoæöla i ia æölelo, he hapa æuæuku wale nö o ka lähui ke æike nei i ka æölelo a ko käkou mau küpuna. æO ka namu haole naæe ke paæa nei iä käkou i këia mau lä, a aia wale nö ka hoæomaopopo æana i ka manaæo o ia mau palapala kahiko, a me nä palapala käkaæikahi hoæi e käkau æia nei ma ka æölelo Hawaiæi i këia wä, a unuhi æia mai ka manaæo haole mai loko mai o ia mau palapala. Eia nö ka mea æäpiki. æO ka hopena o ka unuhi i këia wä, i loko nö o kona hoæonui æana i ka æike o ka lehulehu, he æike æölelo haole këlä, a e mau ana ke külana küpilikiæi o ka lähui i ka paæa æole o ka æölelo a me ka æike Hawaiæi.
Eia hoæi kekahi hopena. æO ka poæe o käkou e pï nei ka æamo i ka hoæopaæa æana i ka æölelo a ko käkou mau küpuna, æaæole hiki ke pakele i ka noæonoæo haole. æO nä hua æölelo, ka pilina æölelo, ke kükulu manaæo æana, ka puana, a me nä æano like æole a pau o ka æölelo, na ka namu haole ia e alakaæi. He kohu æïlio hoæi ia, ua pünuku æia a nïkiæi æia i ke kaula, a eia ke huki æia nei e kona haku.
æAuhea æoukou e nä hoa makamaka o ka æölelo Hawaiæi. æAæohe hewa o ke komo mai o nä manaæo hou, nä manaæo hoæi o nä æäina æë mai, i loko o kä käkou æölelo. Pëlä nö ka hana i ka wä i kü ai ka æölelo Hawaiæi i ka moku. I këia wä naæe e kü nei ka namu i ka moku, he kökua ka unuhi i ka pünuku æia o ko käkou mau waha a me ka æauæa æia o ko käkou küæokoæa.
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
