Synopsis: Some newly created Hawaiian terms seem to have been invented simply to establish one-to-one correspondences with English words. Treating these perceived lexical gaps as problems that must be solved by creating new words ignores the essential question: How do native speakers describe these concepts? Perhaps we should follow the example of native speech before trying to force change upon the language.

Aloha mai käkou e ka makamaka heluhelu. Eia nö ko æoukou wahi mea käkau, ua uluhua ika wai a ka Näulu. æAæohe oæu lihi hoihoi i ka æöhumuhumu æana i mua o ka nui manu o këia nüpepa, eia naæe, æo ka mea i ukiuki ai kö mea käkau, he hopena paha ia no käkou a pau, ka poæe e hoæoheno nei i ka æölelo æöiwi o ko käkou pae æäina. Me he mea lä, he makemake ko kekahi mau känaka e hoæololi wale aku i ka æölelo kanaka a like a like me ko ka æölelo Pelekania.

I këlä pule aku nei i æike ai wau i kahi mea i lilo i pulakaumaka no ka noæonoæo. æO ia hoæi, æoiai au e nänä ana ma luna o ke kelepona a koæu hoa, iä ia hoæi e aæo ana i ka æölelo Hawaiæi ma o ia mea æo ka Duolingo, nïele ihola koæu manæo, no ka mea, ua hele a kaulana këlä polokalamu aæo æölelo i këia mau lä, “Pehea kä läkou mälama æana i ka æölelo o ka æäina?”

æIke æia akula kahi huaæölelo æano æë e waiho ana ma luna o käna kelepona, æo ia æo “hikaluhi”. Mai nö a hoæopaumanawa æoukou, e nä kini o ka æäina, i ka huli æana i këia huaæölelo ma luna o kekahi puke wehewehe æölelo. æAæole nö e loaæa. Unuhi æia naæe këia huaæölelo ma luna o ka Duolingo, æo ia æo “self-care”. I æike æoukou i ka manaæo o ka mea käkau, æaæole au küæë wale aku i ka haku æana i mau huaæölelo hou. Ua küpono nö kekahi mau huaæölelo i haku æia i nä makahiki i hala aku nei. He keu hoæi nä hua i pili i kekahi mahele æike hou e laæa ke akeakamai, nä æano mïkini hou, a pëlä aku. æO kaæu e nïnau nei, ua pono anei ka haku æana i këia huaæölelo no ka mälama æana o ke kanaka iä ia iho?

Ma ke æano mälani loa, æaæole anei i lawa ka æölelo æana, “E mälama ana au iaæu iho?” A i æole ia, “E mälama au i koæu pono iho.” Inä nö æoe e mälama i kou pono iho, ua lako ka æölelo Hawaiæi ma këia mahele. I nänä aku ka hana i ka poæe küpuna, eia kekahi æölelo, “E æai ana wau i kalo moæa.” Wahi a kahiko, ke pau ka hana a makemake ke kanaka e luana, “æAi nö i kalo moæa.” æO ia ihola ka hikaluhi æana. æAæole anei i pili ka luana æana i ia mea æo ka self-care? Nui a lehulehu nä lälani mele kahiko no ka nanea, ka walea, a me ka luana o ka manaæo, no laila, ua pono anei ka haku wale æana i huaæölelo hou?

Ke kuhi aku nei kä æoukou mea käkau, æo ke kumu i haku æia ai këia huaæölelo, æaæole ia æo ka nele i ka loaæa æole he huaæölelo e kuhi ai i këia kumuhana. æO ke kumu, æaæole i loaæa kekahi huaæölelo hoæokahi. E manaæo ana paha ka mea näna i haku, inä he huaæölelo hoæokahi ko ka namu haole no këia manaæo, e aho ke loaæa he huaæölelo hoæokahi ma ka æölelo Hawaiæi. Küæë koæu manaæo.

æO ka mea i ulukü ai ka manaæo, inä he huaæölelo hoæokahi ko ka haole, aia ka pono æo ka loaæa æana o hoæokahi huaæölelo ma ka Hawaiæi, i paæi a paæi. E aho naæe ke küæokoæa o ka æölelo Hawaiæi i mua o ka hoæopili meaæai. Ö haæaheo käkou i nä hiæohiæona like æole o ka æölelo kanaka, æeä. Inä he huaæölelo hoæokahi ko ka haole no ka æumi æana o ke kanaka iä ia iho, e haku hoæi hä paha käkou i ia huaæölelo no käkou? æAæole paha. Ua lawa au i ka hoæomaopopo æana, æokoæa ke kükulu æana i kauwahi manaæo ma kä käkou æölelo, æokoæa ke kükulu æana i kauwahi manaæo ma kä läkou. No ka poæe e aæo mau nei i këia æölelo ma ke æano he æölelo æelua, e like me ka mea käkau, e hoæomanawanui mai. E aho ka hoæoikaika æana i ka manaæo kanaka i ola ai ka æölelo kanaka.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.