Synopsis: We call tipping in Hawaiian “uku.” This word means to pay. This belies the idea that a tip is something given in appreciation for service, and is not a separate charge.

Aloha mai käkou. Eia nö au ke hoæomanaæo aæe nei i kaæu æoihana mua loa i uku æia mai ai. Aia nö ia i koæu wä e æöpiopio ana, he 12 paha oæu makahiki. æO ke kälewa (halihali) nüpepa ke æano o ka hana, a ua lawelawe æia ma loko o koæu kaiäulu, kahi e noho ana i ia wä. æO ke æano o ia hana, he lawe aku nö i ka nüpepa, i këlä me këia æauinalä, i nä hale o ka poæe hoæomoe nüpepa. No ka mahina hoæokahi, uku maila ka hui nüpepa iaæu ma kahi o hoæokahi kälä no këlä me këia mea hoæomoe nüpepa. A æoiai, aia ma kahi o ke 40 hale ma koæu ala e halihali ai i nä nüpepa, he $40 ka uku. æO ka MH 1968 këlä, a i ka loaæa æana mai o ia uku, waiwai maila kahi keiki æo au. Eia naæe ka mea æäpiki. Na mäkou keiki kälewa nüpepa nö ia e æohi ai i ke kälä a häæawi aku i ka hui nüpepa, a ma loko mai o ia kälä, loaæa maila ko mäkou mähele. æO ka mea maikaæi loa, iaæu e æohi ana i ka uku, eia aku a eia mai, makana mai kekahi mau mea hale iaæu i kahi kälä keu, he hapahä paha, he hapalua paha, a i kekahi manawa, he hoæokahi kälä holoæokoæa! æO ka mea æäpiki, he häæawi manawaleæa æia mai ua kälä keu nei. æAæole paha ia he “uku”, he “makana” ia, a æo kekahi mau mea hale, ua æauæa mai i ka “makana”.

I loko nö o ka liæiliæi o ka uku maoli (no ka hana i këlä me këia hola), ua æano pili këlä laæana i luna i ka manaæo nui o këia æatikala, æo ia hoæi, ke æano o ka “uku” lawelawe i këia manawa. Kohu mea lä, he æano uku ia no kahi hana i lawelawe maoli æia. Eia naæe, æaæole nö e uku æia e ka æoihana. æAæole ia he koina e like me ka uku maoli a ka æoihana e uku mai ai. He “uku” ia na ka mea küæai e makana mai ai, a no laila, aia ka nui i ka manaæo o ka mea e uku nei i ka pila. Inä æaæole maikaæi ka lawelawe æana, inä nö paha e emi mai ka nui o ka “uku” lawelawe. Inä naæe e maikaæi ka lawelawe æana, e maikaæi ana paha ka “uku” lawelawe. Aia nö naæe ia i ka manaæo o ka mea küæai. Inä pëlä, pehea lä e kapa æia ai he “uku”? æO ia mau nö paha kona æano he makana.

æO ka mea æäpiki, ua hapa mai ka uku a ka æoihana e uku ai i käna limahana, a ua ili aku ia kuleana ma luna o ka mea küæai. Ua maopopo, he ala këlä e höæalo ai i ka piæi æana o ke kumu küæai o ka mea e küæai æia nei. No ka ili æana naæe o ia kuleana ma luna o ka lehulehu, æaæole nö e kaulike ka “uku” lawelawe o kekahi limahana me ko kekahi. A pehea lä hoæi e höæuluæulu æia ai, ma ke æano kaulike, ka nui o ka æauhau a këlä me këia limahana e uku ai? Eia hou, æaæole loaæa ia æano makana i këlä me këia limahana o nä æano æoihana like æole. æO kekahi, e like me kaæu hana, æaæohe wahi makana a loaæa mai.

Eia nö ke laha aæe nei ka nui o nä æano æoihana e æae nei i nä limahana e noi i ka “uku” lawelawe. I kekahi manawa, he liæiliæi wale nö ka lawelawe æana a ka limahana. He kïkoæo wale mai nö paha ka lima i kekahi hua. Aia naæe käna mïkini liæiliæi, kahi e koho ai i ka päkeneka o ka uku lawelawe, ke kïkoæo æia nei i mua o ke alo. He 15%, he 20%, a he 25% hoæi. æAno hilahila paha ka höæole æana i ke koho i kekahi o ia mau heluna inä æaæole maikaæi kä ia ala hana. æAæole loaæa ka 0%, 1%, 5%, a pëlä wale aku. æEä e ka makamaka heluhelu, inä æaæole maikaæi ka lawelawe, æaæole maikaæi ka “uku” lawelawe! Eia nö kekahi poæe o këia wä ke æauæa nei i ka “uku” æana i ia æano käki æana a ka limahana. E aho, æeä, na ka æoihana e uku i ka limahana, a na ka lehulehu e uku i ke kumu küæai. A pehea lä ka pipiæi, inä e pohä ka lae, e noho paæa i ka hale a polapola hou mai.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.