Synopsis: In the midst of the COVID-19 pandemic, RIMPAC advances off the shores of Hawaiæi. Hawaiæi has turned to petitions, convoys and other avenues to contest the war games and to demilitarize Hawaiæi.

E ka luna hoæoponopono, e æoluæolu mai e paæi æia këia wahi moæolelo ma kou kino lahilahi e haæaheo ai æo ka Lähui Hawaiæi, ka lepa hiu pelepulu a nä wai o Kauakükalahale! æAuhea æoukou e ka æÏ, ka Palena? Püæukiæuki ke ola i ka maæi ahulau a ua hiki hou mai kekahi pilikia kü i ka hewa. He ulia pöpilikia ka RIMPAC i nä känaka a pau ma Hawaiæi nei.

Inä nö käkou e noæonoæo aæe: Inähea aku nei i hana pono ai ka poæe kaua o æAmelika ma Hawaiæi nei? æAæohe wahi häæina! I ka hiki mua æana mai o ka poæe kaua æAmelika, he manaæo ko läkou e hoæokolonaio iä Puæuloa, i kahua hana kaua no läkou. æO Puæuloa kahi a Kuawäkea, Kaæahupähau, Kaæehuikimanö, Mikololou, Keliæikou-o-Kaæü, Kuhaimoana, Kamoana, Kahiæukä, a me kekahi akua manö i æau aku i ke kai. æO ia nö kahi i pahü aku ai nä pökä pöpö ahi o æAmelika, æo ia hoæopahü pü æia o ia wahi e Iäpana, ka mea i pöpilikia iä æAmelika. He pöpö æauhuhu æo æAmelika no Nä Kai æEwalu. Ua hoæi ka Hawaiæi i ke awa lau o æEwa, æo ia nö æoe æo ke ola hou o Mikololou i ke alelo.

Ma ia makahiki kaulana, 1893, i hoæäæo ai këlä wahi aupuni kaua e hoæopio i ka lama o ka Lähui Hawaiæi. æO ia ka wä i hoæopaæa pio æia ai ka Möæï Liliæuokalani ma ka Hale Aliæi æo æIolani. æAæole nö i liæu mai, kaua küloko æo Wilikoki mä i ke küæë kolonaio ma 1895. Pio aæela nä Aloha æÄina, käæili maila këlä aupuni noho hewa i nä mea kaua apau a ka lähui koe kekahi, æo ke peni a me ka mauli. He kupaianaha mai hoæi kau! Ua käkau kekahi pio, æo S. K. Kaloa, i kahi mele lähui æo “Ehuehu Aloalo Poka”. He mele hoæomanaæo i ke käkoæo o nä kini lehulehu i nä Aloha æÄina.

Ma Kanaloa-Kahoæolawe kahi i pahü aku ai nä pökä pöpö ahi a æAmelika no nä makahiki he nui. Ea maila kekahi hui aloha æäina æoiaæiæo, æo ka Protect Kahoæolawe æOhana, kekahi kükulu ea a Kanaloa. Kü nö këia æohana kaulana i ke ea ma o nä æaha höæeu, ke aæo æana aku, a me ka nohona i Kahoæolawe, he naue kaua këlä i kü nö i ka mäna æai. Ma hope mai o këlä nohona mua, hoæi aku nä lei lehua kaulana o ua æohana nei, æo ia hoæi æo Kimo Mitchell läua me George Helm i ke ala hoæi æole mai. I pua nö käkou na läua. Kipaku æia nä Hawaiæi e noho ana ma Mauliola, wäwahi æia nä kauhale lawaiæa, eia naæe, hoæi akula ko Hawaiæi i laila e noho ai. Lanakila ko Hawaiæi ma luna o æAmelika: pau ka pahü i ke küæëæë, æaæole nö i æauheæe æo Kanaloa i këlä wahi Aupuni Noho Hewa.

No laila, mai häæawipio, naue käkou i mua a æanapa ka honua, naue ka honua e like nö hoæi me nä Aloha æÄina o ke au i hala. Kakaæi aku nei ke Cancel Rimpac Coalition i ka Läpule aku nei mai Mauliola i Puæuloa a kui maila i lei ma Kaæalawai. Haku ihola au i nëia mele hoæomanaæo: “Akahi ka mano! Ia Mauliola ka mano; Au i kai aku e; Eia mai ka mano! Ia Puuloa ka mano; Au i awalau aku e; He mano ka mano! Ia Kaalawai ka mano; Au i kai aku e; Ke kui nei Ulumano! Nou ka alelo i kahakai aku; E hoolei aku e; E ka lei a Kamohoalii; Eia ka awaawa; He awa nou e ke akua! E pau hiu lakou i ka mano!” E æai maoli aku koæu akua i ka æenemi! E ola Hawaiæi a mau loa! æÖlapa mai Kauwila.

———

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.