Synopsis: It’s been a hot, dry summer, and it is still hot now that we are in October. Even though it has begun to rain again where I live, and the grass is green, we all need to conserve water!

Aloha mai nö käkou e nä hoa heluhelu. Ua æike æia ka wela o ke kauwela. Eia hoæi käkou, ua ‘ike i ka hiki mai o ka mahina æo æOkakopa, æaæole naæe i pau nä lä wela. I këia mau lä a käkou e hoæomanawanui nei i ka wela, eia nö ke maloæo mai nei ka ulunahele, a me ka mauæu nö hoæi o ko käkou mau pä hale. He höæailona këia no käkou e pïhoihoi ai, no ka mea, inä e mau aku nö pëia, æo ka pilikia ana nö ia o käkou i ka loaæa æole mai auaneæi he wai inu! Aia ke ola i ka mälama i ka wai, a i wä küpono nö hoæi këia no käkou e manaæo ai i ka mälama wai, me ka höæalo hoæi i ka æuhaæuha. Wahi a kahiko, “Ua ka ua, ola ka nohona o ka æäina kula.” He ola kä ka wai!

I këlä mau mahina aku nei o ke kau wela, ua nöæä ihola ka ulunahele a me nä pä mauæu o kauhale, a me ona mea kanu nö hoæi o nä pä hale. A i ke kalaiwa æana aku oæu i ka æaoæao Kona o Oæahu he mau lä aku nei, oia mau maloæo nö. Nani ka püæiwa o kuæu noæonoæo, a no ka mea, i ka haæalele æana mai i kuæu hale ma Käneæohe, he loku wale mai nö kä ka ua. æO ka nui loa hoæi o ia ua, manaæo ihola au, he au Koæolau [pilikia] paha kai hiki mai. æO ia hoæi, æakahi nö a käpili hou æia ke kaupoku o kuæu hale, eia naæe, æaæole i hoæopaæa hou æia nä pulumi i nä papa o ka lihi kaupoku. æO ka lele wale mai nö ia o ka wai o kaupoku a pakïpakï i ka mauæu me ke kälai pü æana i mau æauwaha ma ka pä mauæu. æAæole naæe oæu namunamu. He mahalo au i ka hoæi mai o ka wai. Ua aæo au, aia kuæu pono i ka mahalo æana i ka hiki mai o ka ua. E aho ia i ka æole!

E hoæi aku paha käua i ka æaoæao Kona, e ka makamaka heluhelu. I puka aku ka hana oæu ma këlä æaoæao, æo koæu æike akula nö ia i ka maloæohähä mai o ko laila æäina. I ia wä, nalu ihola nö au i loko oæu, “Pehea lä i puluæelo ai ka æaoæao Koæolau, me ka hälana mai o ka wai i nä pä hale a me nä alanui, a maloæohähä naæe ka æaoæao Kona nei?” Eia kä, ke hopohopo ala ka poæe luna aupuni o pilikia mai auaneæi ka lehulehu i ka lawa æole o ka wai, a no laila, ke aæoaæo mai nei i ka lehulehu he wä inu päkiko këia i ka wai, a hoæokë nö hoæi i ka hoæokahe wai ma ka pä hale.

Eia mai kauwahi mea e noæonoæo ai no ka mälama æana i ka wai. Inä ua lepo kou kaæa huila, mai holoi i ka wai! Inä ua hanawai i loko o ka ipu lua, æaæole e hoæokuæu i ka wai. Inä hoæi ua make wai ka pä hale, mai höæäinu wale aku! Aia naæe ka pono æo ka manaæo aæe i ke ola a ka wai, a me ka laha mai o ia pömaikaæi i o käkou a pau.

Noæu iho, he mahalo nui koæu i ka noho æana ma ka æaoæao Koæolau. He æäina kuauli nö ia. æAæole nö au e hopohopo i ka nui o ka ua. E aho ia i ka maloæo. Maliæa o loli auaneæi ke kaona o kahi æölelo noæeau “He au Koæolau aku ia”, a lilo ia pilikia i mea hoæopömaikaæi. A pehea lä hoæi kou æaoæao e noho nei, aia ka pono æo ka mälama æana i ka wai. æAæole e æuhaæuha. A i ka wä e loku ai ka ua, aia ka pono æo ka mahalo æana i ia wai. æO ia nö ka mea e ola ai ka æäina, a ke ola ka æäina, ola pü hoæi me käkou känaka. æAuhea æoukou, e ka poæe o ka æaoæao Kona, i këia mau lä pämalö, e mälama i ka wai!

———

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.