Nome ke Alahao
Synopsis: Rail creates a Catch-22 for ancient remains.
I kēlā pule aku nei, ua pūlima ke po‘o o ka ‘Oihana Kumuwaiwai ‘Āina, ‘o William Aila, i ka ‘‘like Papa Hana o ka papa hana alahao i ho‘olālā ‘ia he $5.5 piliona ke kumu kū‘ai. Ho‘olālā ‘ia e holo ke alahao mai Kapolei a kū i ke Kikow‘na Kū‘ai o Ala Moana me ke kū pū ma ke Aloha Stadium a me ke kahua mokulele o Honolulu.
Ma ka ‘‘like Papa Hana (www.honolulutransit.com/library/default. aspx), ho‘ākāka ‘ia ka hana e hana ai ma ke kūkulu ‘ia ‘ana, ‘o ke kā‘ili ‘āina ‘ana e kūkulu ‘ia ai ke alahao, ka wehe a ho‘one‘e ‘ia ‘ana o nā kumulā‘au, a pēia pū no ke ka‘ina hana ma ka loa‘a ‘ana o nā iwi kanaka a i ‘ole ke kahua a pā pōhaku kahiko paha.
E kūkulu ‘ia ke alahao ma nā māhele he ‘ekolu a ‘ehā paha ma kona kūkulu ‘ia ‘ana mai Kapolei ā hiki i Ala Moana. ‘O kekahi ‘ōlelo i ho‘opuka ‘ia ma ka ‘‘like Papa Hana, e noi‘i ‘ia ka loa‘a o nā iwi a me nā mea kahiko mea nui ma ke ala o ke alahao ma mua o ka ho‘omaka ‘ia ‘ana o kēlā me kēia māhele o ke kūkulu ‘ana. Aia ā ho‘oholo ‘ia ‘a‘ohe mea ko‘iko‘i, a laila, e ho‘omau ‘ia ka holomua o ka hana. ‘A‘ole na‘e ‘o ka loa‘a o ka iwi a i ‘ole ka pā a kahua pōhaku paha he mea nui kūpono e ho‘opau a ho‘ohuli ‘ia ai ka holomua o ka papa hana. Pono e ko‘iko‘i loa ke kumu i ka mana‘o o ka ‘oihana kālai‘āina e ho‘opau a ho‘ohuli ‘ia ai ke ala o ke alahao.
I ke kūkulu ‘ia ‘ana o ke alaloa H-3, wāwahi ‘ia kekahi mau mea kahiko i loa‘a a hua‘i ‘ia nā iwi he nui nō a nānā ‘ia, wahī ‘ia, a wehe ‘ia no kahi ‘ē e mālama ‘ia ai. Akā na‘e, ua ho‘ohuli ‘ia nō kekahi hapa o ia alaloa ma muli o ka ‘mea nui’ o kekahi kahua a pā pōhaku paha i loa‘a i ka holomua ‘ana o ke kūkulu ‘ia ‘ana o ia alaloa.
Akā na‘e, ma ka ho‘oholo ‘ana e holomua ke alahao ma hope o ka noi‘i ‘ana ma mua o kēlā me kēia māhele o ke kūkulu ‘ana, he hiki i ke Kūlanakauhale a me ke Kalana o Honolulu ke paio ua lilo ‘ē ke kālā no kēia papa hana a ua pa‘a loa ke ala i ho‘olālā ‘ia no ke alahao a he mea ‘ole ka mea i loa‘a ma ka honua, no laila, e wāwahi ‘ia nā pā me nā kahua kahiko e loa‘a auane‘i a e wehe ‘ia nā iwi e loa‘a a he hiki ‘ole ke ho‘opau a ho‘ohuli ‘ia paha ke alahao.
‘Ōlelo kekahi po‘e kāko‘o i ke alahao e kūkulu ‘ia ma luna a‘e o ka ‘ili honua, no laila, ‘a‘ohe wahi pō‘ino e ‘ike ‘ia i nā mea kahiko ma lalo o ka honua. Eia nō na‘e, ma ke kūkulu ‘ia ‘ana o ke alahao, pono e pao ‘ia ka honua no ka ho‘omoe ‘ana i nā paipu lawe ‘ino a me nā uea uila a kelepona paha ā moe pū me ka holo o ke alahao. No laila, me ka pai ‘ia nō o ke alahao ma luna a‘e o ka ‘ili honua, ‘oia mau nō e hu‘e ‘ia ka lepo a ho‘opō‘ino ‘ia nā mea loa‘a ma lalo.
‘O ka pololei, pono e noi‘i ‘ia nā mea a pau ma mua o ka ho‘omaka ‘ana i ka hana i hiki ke ho‘ololi ‘ia ka papa hana ke pono; ‘a‘ole e hana ma ka māhele. ‘A‘ohe mea hiki ke hana ‘ia e mālama ai i nā mea kahiko inā pēlā. E nome ‘ia nō e ke alahao.
E ho‘ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai‘i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.