Honolulu Star-Advertiser

Friday, April 26, 2024 73° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

Mikanele a mika(ho’o)nele

Synopsis: Continuation of “Pōmaika’i i nā mikanele?” on May 7, 2011.

I kinohi o ka hiki ana mai o ka Euanelio i Hawaii nei, o Iehova pu no kekahi, a Nana no i hoohuli i ka naau o na alii a me ka lahui e ike Iaia a i Kona mana e ola ai, oia hoi Kona Euanelio. Nolaila, hookuu mai la ke Akua i na poino he nui maluna o keia lahui i na ma’i o kela a me keia ano. O ke kumu mai o keia poino, mamuli no ia o ka haalele ana o na mikanele i ke kahua mua a lakou i hele mai ai. A ke hele mai nei me kekahi kumu o ke ano ino loa, a me ka hoopailua no hoi ke nana aku. No keaha mai? No ka mea, ua haalele i ke aloha, ke ahonui, a me ka hoomanawanui, a ke paulele nei i na mea o keia ao, a e kau ana ka hoopai weliweli o na poe na lakou e alakai hewa nei i ka lahui. O na pomaikai a na makua mikanele a Alapaki e kalele nei, ua hala loa ia mawaho o ke aniani hoonui ike. O ko’u noonoo maoli ma muli o na poino makolukolu i hoaahuia iho maluna o ka lahui holookoa o na Hawaii ponoi o ka aina kulaiwi, ma na rula oolea hookamani a na mikanele i rula ai a e rula nei i ka lahui, pela i ulu mai ai na poino a nui wale.

I mea e maopopo ai i ka mea heluhelu na kumu nui a me ke kahua o keia manao a ka mea kakau e kalele nei maluna o ka oiaio, mai ka pae ana mai o na mikanele a hiki i ka 1878, a mawaena o ia kowa e hoikeia aku ai ka pomaikai a me ka poino o ka lahui ma na hoohana maoli ana a ka papa mikanele, e hoohana ana ma na rula alakai uhane a me na rula alakai o ke aupuni o ke kaihi-ku.

A pau keia, alaila, e hoomaka hou ia aku ana ka moolelo mai ka makahiki 1878, a hiki i ke au o ka hookahuli aupuni o Liliuokalani, a me na hana-kalaiaina o ka noeau ana i lia mua ai no ka pono laula o kona lahui a me na makaainana o na aina e mai e noho ana malalo o ke kanawai, ma ke ano kaulike a kuokoa o kela a me keia mea.

Eia iho ka’u mau huahelu o ka heluna lahui mai ka pae ana mai o na mikanele a hiki mai i keia wa, a me na make mai ko lakou manawa e rula ana ma ke ano pepehikanaka, a e pono e hoomaopopo pono ia, penei:

» Hawaii — 1828, 85,000. 1832, 45,792. 1836, 39,364. 1850, 24,450. 1860, 21,481. 1866, 19,800. 1872, 17,001. 1878, 17,034.

» Maui — 20,000, 35,663, 24,199, 17,514, 16,400, 14,032, 12,334, 12,107.

» Oahu — 20,000, 29,755, 29,800, 19,126, 21,275, 19,799, 20,671, 20,236.

» Kauai — 10,000, 10,977, 8,934, 6,991, 6,487, 6,299, 4,196, 5,634.

» Molokai—3,500, 6,000, 6,000, 3,607, 2,864, 2,299, 2,349, 2,058.

» Lanai—2,500, 1,600, 1,200, 600, 646, 394, 348, 177.

» Niihau—1,000, 1,049, 993, 790, 649, 325, 323, 177.

» Kahoolawe—50, 80.

Huina nui iloko o kela a me keia makahiki: 1828, 142,050; 1832, 130,313; 1836, 108,579; 1850, 73,138; 1860, 69,800; 1866, 62,959; 1872, 56,897; 1878, 57,985.

(‘Auhea ‘oukou e nā makamaka heluhelu, he koena iki a laila, lawa paha no kēia mana’o o ka mea kākau. E ho’omanawanui ‘ia ka ‘ono. Aloha.)

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.

 

Comments are closed.