Honolulu Star-Advertiser

Friday, April 26, 2024 73° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

E nā hoa, e nihi ka hele i ka uka o Puna

Synopsis: Continuation of last week’s column, which references a speech by J. Kahinu in 1871 that relates to us in the present time.

***

A e maliu pono kākou, e nā makamaka heluhelu, i nā ho’olaha e hō’ike ana i ka ‘ino o ia “pōhaku a’ia’i,” kahi ho’i i ‘ike ‘ia ai ke kanaka i ka ‘ōlelo ‘ana, he mana’o kona, e ho’ā’o i ua lā’au ‘ona ‘ino lā he ho’okahi wale nō manawa. A iā ia nō a ho’ā’o, ‘o ka hei pa’a ihola nō ia, me he nalo lā i hihia i ka pūnāwelewele o ka nananana, a ho’okahi wale nō paha hopena o kahi nalo. ‘Eā, ‘a’ole nō ho’i e poina iā kākou ia ho’oheno ‘ana,

“E nihi ē ka hele mai ho’opā.

Mai pūlale i ka ‘ike a ka maka.”

A laila, e a’o mai ana ‘o Kahinu, “E nihi ma ka hele ana a me ka noho ana.” ‘O ia ho’i, ‘a’ole e hele a ki’eki’e i luna o Wai’ale’ale. Wahi a ua haumāna lā o Lahainaluna, ‘a’ole e noho hanohano me ka hana ‘ole “o like auanei kakou me ka moku okohola, i hao na pea o Haupu i ka makani, na heke luna o ke ao lewa, hao hoi kela a paihiihi, welo ka hae Hawaii i ka ili kai, aka, aohe nae he aila o luna, alaila, e holo wale aku no ia moku, a pae aku i Ka-pua, i kahi o ka auwaa panana.” A he nani nō ia ‘ōlelo ho’okūkū a Kahinu i ho’opili ai ma laila.

‘O ke kolu o ka ‘ōlelo a’oa’o a Kahinu, penei ia, “E nihi kakou ma na oihana i haawiia mai ia kakou e hana.” A he ‘ōlelo a’o maika’i nō kēia iā kākou i kēia wā o ke kūpiliki’i o ke kūlana waiwai. A he ‘ōlelo nō ia e maliu ai ko ‘oukou mea kākau, a no ka mea, i kekahi manawa, he ho’ohemahema nō kāna i ke kuleana.

A ‘o ka hā o ka ‘ōlelo a’o, “E nihi ka hele mai hoopa i na pua rose o ka aina.” A ho’omau ‘o ia ala me ka ‘ōlelo ‘ana, “he nui wale na pua rose i mohala maikai i ke kakahiaka, o keia kau e naue nei, ua hele wale a ahu kinohinohi i ka papa o Apua, e kikaha ana na Iwa ma na huina alanui.” A pēia pū nō me kēia kau e naue nei. A a’o maila ‘o Kahinu, “Ina i ike aku oe i ka nani oia mau pua la a hookapilipili aku oe, laka aku la oe ma ko ia la aoao, me he ia la ua make i ka auhuhu, a komo aku la no oe i ka hului i ke anapuni a Limaloa, paa i ka pilikia a me ka poino. [Aia kahi ‘ōlelo like ma ka puke ‘Ōlelo No’eau a Mary Kawena Pukui, “Komo akula i ke anapuni a Limaloa.”] ‘O ka mea ‘āpiki, ‘a’ole i maopopo i ko ‘oukou mea kākau, inā ke ha’i aku nei ‘o Kahinu i ia ‘ōlelo i nā kānaka a pau, a i nā kāne wale nō paha? He ‘ōlelo na’e ia e maliu ai kākou a pau a ‘o ka ‘oi loa aku, ‘a’ole kākou e limanui aku i ka hoa pupu’u anu. A no laila, inā e hele ana a pili pono ka lā i Papa’ena’ena, e ho’omana’o i ke po’omana’o a Kahinu i hō’ike mai ai, ‘o ia ho’i, “E nihi ka hele i ka uka o Puna,” a pēlā pū nō me nā hana ‘ē a’e i kama’ilio ‘ia aku nei ma kēia mo’olelo nei.

A ‘o ia ihola i lohe ‘oukou. ‘O ke aloha nō kēia. Ke ho’i aku nei ko Mānana uka keiki, ua ahiahi.

[Mahalo iā ‘oukou e nā makamaka heluhelu no ka ho’omaopopo ‘ana, ‘o ke Aloha Lāhui, ‘a’ole ia he ho’okae ‘ili. ‘O ke kanaka e mana’o ana, he ho’okae ‘ili ia, e kuhi pū ana ‘o ia ‘a’ohe hewa o ke aupuni o ‘Amelika ma ke kōkua ‘ana iho i nā lapuwale ho’okahuli aupuni. LH]


E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

» 956-2627 (Laiana)
» 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.

 

Comments are closed.