Synopsis: Judge Colleen Kollar-Kotelly acknowledges the validity of the Cleveland-Liliuokalani Agreement.

Ma ka lā 9 ihola o kēia mahina nei, hoʻopuka mai nei ka Luna Hoʻokolokolo ʻĀpana o ʻAmelika Hui ʻia, ʻo Colleen Kollar-Kotelly, i kāna ʻōlelo hoʻoholo no ka hihia o David Keanu Sai kūʻē i ke Kuhina Aupuni o ʻAmelika, ʻo Hillary Clinton, ke Kuhina Kūpale, ʻo Robert Gates, a me ka ʻAkimalala Robert Willard.

ʻO ka nīnau o ua hihia nei, ʻo ia ka hoʻopiʻi ʻana o Sai iā Clinton mā no kāna hōʻike ua ʻaʻe ʻia kona mau kuleana kīwila ma kona ʻaoʻao he kupa ʻo ia o kekahi ʻāina ʻē, ʻo ia ke Aupuni Mōʻī Hawaiʻi, a ua hōʻeha a hoʻopōʻino ʻia ʻo ia ma muli o ka hoʻonoho ʻia ʻana o nā pūʻali koa ʻAmelika ma nei paeʻāina.

Hoʻokumu ʻia kēia hoʻopiʻi ʻana ma luna o ka hoʻokumu ʻia ʻana o kekahi hui e Sai lāua ʻo Donald Lewis i ka 1995 a kapa ʻia ʻo ka Perfect Title Company, he hui nāna hoʻokolokolo i nā palapala ʻona ʻāina o Hawaiʻi nei. Ma ia makahiki hoʻokahi nō, hoʻokumu nō hoʻi lāua i kekahi hui, ʻo ia ʻo ka Hawaiian Kingdom Trust Company nāna e hoʻokō i nā kuleana o ke aupuni o ke Aupuni Mōʻī Hawaiʻi ma ke ʻano pani hakahaka kūikawā ā hiki i ka wā e hoʻihoʻi hou ʻia ai ke aupuni kū i ke kānāwai o ke Aupuni Mōʻī. I ka 1996, hoʻopuka ka Hawaiian Kingdom Trust Co. he kuahaua he hoʻopiʻi ia no nā palapala ʻona ʻāina a pau o ka Paeʻāina no ka hoʻokō ʻole ʻia o nā kānāwai o ke Aupuni Mōʻī Hawaiʻi.

Ma ka 1997, hopu ʻia ʻo Sai lāua ʻo Lewis e nā mākaʻi o ka Mokuʻāina ʻo Hawaiʻi a hoʻopaʻahao a hōʻāhewa ʻia no ka ʻaihue, ka hoʻoweliweli kāʻili kālā, a me ka hōʻalo uku ʻauhau no ka hana a ko lāua mau hui.

Ma ka ʻōlelo hoʻoholo a ka Luna Hoʻokolokolo Kollar-Kotelly, ua ʻae ʻokoʻa ʻo ia i ka moʻolelo o ke Aupuni Mōʻī Hawaiʻi, ʻo ia hoʻi, he aupuni kūʻokoʻa ia a hoʻokahuli ʻia kona aupuni i ka 1893 a hoʻoholo ʻia ma ka hoʻokolokolo ʻana ua hewa nā kuhina pūʻali koa ʻAmelika ma ke kōkua ʻana i ka hoʻokahuli ʻana i ke aupuni o ke Aupuni Mōʻī a ua hoʻoili ka Mōʻī Wahine Liliʻuokalani i kona mana mōʻī i ka pelekikena o ʻAmelika, ʻo Grover Cleveland, ā hiki i ka wā e hoʻihoʻi hou ʻia ai kona aupuni.

Ma ka hoʻoholo ʻana i kona manaʻo, hoʻoholo aʻela ka Luna Hoʻokolokolo Kollar-Kotelly he nīnau pili kānāwai nō ka nīnau nui o kēia hihia—ʻoiai he kānāwai nō hoʻi ke kauoha mana hoʻokō a Cleveland a he hiki ke hoʻoholo ʻia ma kona ʻaha hoʻokolokolo—eia kā, ma kāna hōʻike, ua ʻoi aʻe ke ʻano pili kālaiʻāina ʻo ka hoʻokō ʻole ʻia ʻana o ka hoʻoili mana ʻana a Liliʻuokalani a ʻaʻohe mana o kona ʻaha hoʻokolokolo e hoʻokahuli i ka hana kālaiʻāina o ke aupuni o ʻAmelika, a no laila, hoʻopau ʻo ia i ka hoʻopiʻi ʻana o Sai iā Clinton mā a ma kona manaʻo na ka māhele pili kālaiʻāina o ke aupuni ʻAmelika e hoʻoholo i kēia nīnau.

Ma kāna ʻōlelo hoʻoholo, hōʻike ʻo Kollar-Kotelly ua pili ka ʻaelike o Liliʻuokalani me Cleveland i ke kānāwai. Inā pēlā nō, nāna e hoʻoholo: he ʻaʻe kānāwai ka hoʻomau ʻana o ʻAmelika i Hawaiʻi nei.

E hoʻouna ʻia mai nā leka iā māua, ʻo ia hoʻi ʻo Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawaiʻi at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.