Synopsis: An author in 1895 discusses his ideas on issues related to the missionaries who came to Hawai’i.

Aloha mai kākou. Eia mai kekahi māhele o ka mo’olelo i kākau ‘ia ma ka nūpepa Ka Makaainana i ka lā 30 o Kepakemapa o ka makahiki 1895. Penei ia.

Mai ka makahiki 1820 a hiki i ka 1829, e nee mau ana imua na hana a na kanaka Hawaii a me na mikanele. A mai ia wa mai a hiki i ka 1831, ua hoike mai ko ka lahui nee mua ma ke kukuluia ana o na luakini a me ke kulanui o Lahainaluna, a ma ia ano i ikeia ai ua poha mai ka malamalama o ka Euanelio a me ka naauao i na paemoku o Hawaii. Pela i lilo ai na heiau a me na lele i ke Akua ola mau.

Ua lawa ko’u kamailio ana ma keia wahi, no ka mea, aia kona moolelo piha ma ka buke moolelo a makou e pai nei, o ia ka moolelo o ka hookahuli aupuni o Liliuokalani, e hoomaka ana mai kona wa i noho alii ai a me kana mau hana kalaiaina. Aia pu ma keia buke ka moolelo o na mikanele a me kekahi mau mea e ae he nui. I ka wa e puka aku ai keia buke, he mea pono i kela me keia ke lawe i mea e ike ai i na mea i lohe wale ia, a poina ole hoi na mea i hanaia e na poe na lakou i hooikaika ko kakou kulana hookele aupuni mai ka pae ana mai o na mikanele a hiki i keia wa.

A ma keia wahi aku o ka moolelo, e panai aku ana ka mea kakau i na mea ano nui a kuhohonu i hanaia iwaena o keia lahui mai ka pae ana mai o na mikanele i ka 1820, a hiki i ka makahiki i oleloia ai e ua poe la, “Aole e hala he kanalima makahiki i koe, e pau no keia lahui i ka make,” o ia ka makahiki 1878, ka wa i puka mai ai keia mau oleloino a lakou e kaena nei, e like me ka haiolelo a Alapaki Kauka, “He nui na pomaikai o keia lahui i na makua mikanele, a ua aie nui keia lahui ia lakou.” A maluna o keia mau kumu e kalele nei o Alapaki:

1—Na pomaikai o keia lahui i na mikanele;

2—Ke noho aie nei keia lahui ia lakou.

Ma ka pane ana aku o ka mea e kakau nei i na kumu oiaio, o ia no, (1) aole i pomaikai keia lahui i na mikanele, (2) ua poino keia lahui i na mikanele: a no ka aie hoi i na mikanele, ke hoole nei au (1) aohe aie o keia lahui i na mikanele, (2) o na mikanele ka i noho aie i ka lahui. Maluna o keia mau kumu e hiki ai i ka mea kakau ke hoike aku i ka mea oiaio, a na na poe heluhelu e kaana no lakou iho.

Mawaena o ke kowa o ka makahiki 1820 a hiki i ka 1878, ua lilo a ua paa ka hooponopono aupuni ana i na mikanele, mai na pono uhane a na pono aupuni. A ke ninau nei au, heaha na pomaikai i loaa mai i keia lahui, a heaha na hoike oiaio e hooia mai ana ua loaa io i ka lahui na pomaikai? E paneia mai ana paha, o ka pomaikai i loaa i ka lahui, o ia no ka Euanelio. Ina oia ka haina, aole loa ia he haina kupono. Heaha la ia mea he Euanelio a heaha la kona ano maoli. O ka haina oiaio, o ko ke Akua mana ia e oluolu ai, a pela ke Akua i haawi mai ai ia mana i kanaka i mea e ola ai ma ke kino a me ka uhane. He mea maikai ka Euanelio ke malamaia e ke kanaka, aka, ina e haalele wale, e lilo ana ka mana mai ke kanaka aku, a e ili mai ana na hoopai kaumaha maluna o ke kanaka, a me ka lahui holookoa a pau o ka honua nei, no ka mea ua haalele ke kanaka i kona mana e ola ai, a pela ke Akua i hookuu mai ai i ko ke ao nei e hoomana naaupo aku.

(E ho’omau ‘ia aku ana)

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai’i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.