Synopsis: All kānaka maoli should be united and not divided by blood quantum.

‘Auhea ‘oukou e nā hoa heluhelu. Ke hā’awi mua aku nei ka mea kākau i kona mahalo i ko ‘oukou ho’omanawanui ‘ana mai a kēia pule. No ka pōkole ho’i o nā ‘īniha kolamu i hiki ‘ole ai ke hō’ike piha i nā mana’o pili i kēia kumuhana ‘o ke kapa ‘ana i ke kanaka i ka Hawai’i. A no laila, eia nō au ke ho’omau aku nei i ka waiho aku i mua o ke ākea i kauwahi mana’o pili i ia kumuhana.

E like me ka mea i kākau ‘ia i loko o ke kolamu o kēlā pule aku nei, he mea ‘ano ‘ē paha ke kapa ‘ana i nā kānaka i noho mua mai i nēia pae mokupuni i ka Hawai’i. He mana’o hou nō paha ia i ‘ō’ili mai ma hope o ka hō’ea ‘ana mai o Kāpena Kuke. Ma mua o ia wā, ua kapa ‘ia paha kekahi mau kānaka he Hawai’i inā no ka mokupuni mai lākou nona ia inoa. A pēia ho’i ke kanaka o Kaua’i. Ua kapa ‘ia nō he Kaua’i, a pēlā nō ka mea i ‘ike ‘ia i loko o ka mo’olelo o Kawelo. No Kaua’i ‘o Kawelo, a no laila, ua kapa ‘ia i ke Kaua’i.

No laila, pehea i ho’omaka ai ke kapa ‘ia o nā kānaka maoli i ka Hawai’i? ‘A’ole nō i maopopo. Ke mana’o nei paha kekahi po’e ē no ka na’i ‘ana a Kamehameha I (no Hawai’i ho’i) i nā mokupuni, a me kona ho’ohui ‘ana ho’i i ia mau mokupuni ma lalo o ke aupuni ho’okahi, ‘o ia ke kumu i kapa ‘ia ai i ka Hawai’i. ‘A’ole paha i hau’oli nā kānaka a pau i ke kapa ‘ia i ka Hawai’i. A pēia nō paha a hiki loa mai i o kākou nei. ‘O ka mea ‘āpiki na’e, eia nō i kēia wā a kākou e ‘ike nei kekahi mau kānaka maoli ke ho’oka’awale ‘ia nei mai nā kānaka maoli ‘ē a’e. ‘O ka hapa ‘ana mai ho’i o ka pākeneka o ko lākou mo’okū’auhau i ho’okumu ‘ia ma mua o ka hō’ea ‘ana mai o Kāpena Kuke, hapa pū mai me ko lākou kuleana a loa’a ‘ole ai nā pōmaika’i e helele’i nei ma luna o ko lākou mau hoa lāhui. ‘O ia ho’i, ‘o ka po’e i hapa mai ia pākeneka ma mua o ke kanalima, ‘o ia nō nā “Native Hawaiian”, a ‘o nā kānaka ‘ē a’e i ‘oi aku ka pākēneka ma luna o ke kanalima, ‘o ia nā “native Hawaiian”. A eia nō kekahi mea hoihoi, ‘o ka mea i kākau ‘ia kona hua me ka hua na’ina’i (native), ‘o ia ka mea nona nā kuleana ma lalo o ka “Hawaiian Home Lands”. He ‘ala’ala ko ka hua ma’aka.

‘Eā, e ka mea heluhelu, mai nō a mana’o mai he kū’ē ko ‘one’i i kēlā ‘ano māhelehele ‘ana i nā pōmaika’i, me ka mana’o ‘ana ho’i he mea kaulike ‘ole. ‘A’ole pēlā ka mana’o nui o ka’u ‘ōlelo. Na ka puni kālā a ake hanohano paha ia māhele. ‘A’ohe o kākou pono i ke kuko aku i ia mau mea. No’u iho, ‘o ka mea e pilikia nui ai kākou, nā kānaka maoli o nēia pae ‘āina, ‘o ia ka māhelehele ‘ia o kākou. ‘O ka huki aku nō a huki mai, ‘a’ohe pono i laila. E aho nō ka huki like o noho ‘īnea mai kākou a pau. Ma mua o ka hō’ea mai o Kāpena Kuke, he kanaka ko ka ‘āina. A hō’ea mai ‘o ia ala, hō’ea pū mai me ke kumu e ho’oka’awale ai i ke kuleana o ke kanaka a me ke kanaka maoli.

(E ho’omau ‘ia ana …)

E ho’ouna ‘ia mai n leka i mua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Manoa.