Honolulu Star-Advertiser

Thursday, April 17, 2025 75° Today's Paper


Column: Mai wa‘uwa‘u i ka ‘ili o mane‘o auane‘i

THE PROVIDENCE JOURNAL / USA TODAY NETWORK
                                Intern Hailee Rice separates collected mosquitos from traps across the state into their genus and species before those type that can carry the eastern equine encephalitis virus and other mosquito borne diseases are shipped out for testing.

THE PROVIDENCE JOURNAL / USA TODAY NETWORK

Intern Hailee Rice separates collected mosquitos from traps across the state into their genus and species before those type that can carry the eastern equine encephalitis virus and other mosquito borne diseases are shipped out for testing.

Synopsis: An outbreak of EEE (Eastern Equine Encephalitis) in America and a longer, wetter summer have made it comfortable for mosquitoes to breed and bite. More than 30% of those stricken have died. We in Hawai‘i do not need any more toxic visitors.

Aloha mai kākou. I loko o nā makahiki he nui i ka‘ahope aku nei, ua hele a kaulana kahi mea ‘u‘uku loa, ‘o ka makika ho‘i, i ka halihali ma‘i mai ‘ō a ‘ō o ka honua nei. He nui kāna mau ma‘i o ka ho‘olaha ‘ana, e la‘a ka piwa ha‘iha‘i iwi, ka piwa lenalena, ke ko‘e pu‘uwai, ka Malaria, ka Zika, ka West Nile, a he aha lā hou aku. He mau ma‘i pālahalaha kekahi o lākou nāna i ho‘oneo i nā lāhui kānaka he nui o ke au i hala. A i kēia mau lā a kākou e ‘ike nei, eia nō kahi lāhui makika ke ‘eu hou mai nei me ka halihali mai i kahi ma‘i hou, ‘o ka EEE (Eastern Equine Encephalitis), he ma‘i make nō i kekahi manawa. Ke hou mai kahi makika i kona ihu kohu kui i loko o ka ‘ili o ke kanaka, he kikī mai nō ‘o ia ala i kahi wai make i loko. He kāka‘ikahi wale nō ka po‘e e loa‘a ana i ka EEE, eia na‘e, no ke 30% o ia po‘e, he make ka hopena. ‘Akahi ho‘i a make kekahi kanaka ma New Hampshire i ka EEE. He kanahā kūmākahi wale nō ona makahiki a ua maika‘i ke olakino. He weliweli a lohe mai ke a‘o! Ua lilo ia hopena ‘ino i mea e maka‘ala ai ia mau moku‘āina ma ka hikina o ‘Amelika.

‘O kēia nō ka wā e huliāmahi ai ka lāhui makika me ka ‘imi i luapo‘i e kiki aku ai a omo ai ho‘i i kona koko. ‘Oiai, ‘o ke kau wela kēia, ua pi‘i ka wela o ke aniau a he mea ia e hau‘oli ai kahi makika. Puni ‘o ia i nāhi pūnāwai lana mālie a he ‘eu mai nō ‘o ia i ke kakahiaka a me ke ahiahi. I kēia au e pi‘i nei ka wela o ka honua, ke lō‘ihi a‘e nei ke kau makika. ‘A‘ole ‘o ia e puni i ke anilā wela loa. ‘O nā kānaka e noho mālie ana ma waho o nā pāhale i loko o ke kakahiaka a me ke ahiahi, ‘a‘ole e nele ke kiki ‘ia mai. Wahi a kauwahi po‘e kauka, ‘a‘ole maika‘i ka wa‘uwa‘u ‘ana i kahi mane‘o i ke kiki ‘ia mai e ka makika, no ka mea, pēlā e ho‘olawehala ai ka mane‘o. Eia hou, inā he mea inu pia ‘oe, a i ‘ole ua momona, a inā paha he wahine hāpai, ‘o ia nō kekahi mau mea punahele a ka makika. E aho paha ka noho ‘ana ma loko o ka hale i ke kakahiaka a me ke ahiahi a puka aku nō i ke awakea, a i ‘ole ia, ua hiki ke puka aku i waho i nā lā makani, no ka mea, ‘a‘ole hiki i ka makika ke lele.

I loko o kekahi puke wehewehe ‘ōlelo Hawai‘i a Andrews, a me ka puke ho‘i a Parker, ua hō‘ike ‘ia ka mole kumu o ka hua ‘ōlelo makika, ua ho‘oHawai‘i ‘ia ka puana ‘ana ‘o “mosquito”. Wahi a lāua, ua lawe ‘ia mai i ka MH 1823 ma luna o kekahi moku i kū mai i Lahaina. I ka ho‘ouahi ‘ana i ka moku i mea e pepehi ai i nā holoholona li‘ili‘i nāna e halihali mai i nā ma‘i, na ke aheahe makani i halihali mai i nāhi makika a pae i uka. Ma ia hope mai, ua wikiwiki ka laupa‘i ‘ana a māhuahua a‘ela. Eia na‘e ka mea hilu loa, wahi a lāua ala, ua hele a nui lehulehu ka makika ma nā ‘ao‘ao Kona o nā mokupuni.

‘Eā, e ka makamaka, noho au ma ka ‘ao‘ao Ko‘olau o O‘ahu nei, a nui ka wai o ‘one‘i nei, a nui pū ho‘i me ka wela. Hau‘oli nō paha nā makika o Hawai‘i nei a puni. ‘A‘ole nō au e puka nui aku i waho i ke ahiahi, eia aku na‘e a eia mai, he kiki ‘ia mai nō! ‘O au ho‘i ma ka wa‘uwa‘u pinepine nō me ka no‘ono‘o ‘ole i ka hopena! I ke a‘o ‘ana no ia ma‘i ‘o ka EEE, eia nō ke lana nei ko‘u mana‘o e noho pa‘a kēlā po‘e makika ma ‘Amelika, a ‘a‘ole lākou e kipa mai iā kākou nei o kohu kīkā ke kino i ka wa‘uwa‘u nui ‘ia iho.


E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.


By participating in online discussions you acknowledge that you have agreed to the Terms of Service. An insightful discussion of ideas and viewpoints is encouraged, but comments must be civil and in good taste, with no personal attacks. If your comments are inappropriate, you may be banned from posting. Report comments if you believe they do not follow our guidelines. Having trouble with comments? Learn more here.