Honolulu Star-Advertiser

Friday, April 26, 2024 72° Today's Paper


I haumia ka ‘olelo i ka unuhi ‘ia

Synopsis: The use of English glosses to explicate indigenous words in academic writing denigrates indigenous languages.

Aloha mai kākou e nā hoa heluhelu. Eia mai nō kā ‘oukou wahi mea kākau ke hāpai hou nei i kēia nīnau paio nui ‘ia no ka unuhi. Ua hō’ike ‘ē ‘ia ko’u kū’ē i ka unuhi ma loko o kekahi mau kolamu. ‘A’ole na’e e hihi. ‘O ka’u e hāpai nei ma kēia hō’ike, ua pili i ka unuhi ‘ana i nā mana’o haole mai loko mai o nā hua’ōlelo ‘ōiwi i kākau ‘ia ma nā palapala noi’i a ka po’e ‘imi na’auao o ka honua nei.

Eia aku nō a eia mai ma ko’u heluhelu ‘ana i kahi pepa noi’i, ‘ike ‘ia kekahi mau hua’ōlelo ‘ōiwi i ho’okomo ‘ia e ka mea kākau no ka wehewehe ‘ana i kona kūkulu mana’o ‘ana. Mahalo ke kākau ‘ia ‘ana o nā pepa noi’i e pili ana i nā mea ‘ōiwi a mahalo ho’i ka ho’okomo ‘ia o nā hua’ōlelo ‘ōiwi. He ma’ū nō ia i ka ‘ole. Aia na’e ka ‘oi loa ma ke kākau ‘ana i nā pepa noi’i no nā mea ‘ōiwi ma loko o nā ‘ōlelo ‘ōiwi. ‘A’ole na’e e lawa nā hui pa’i puke nāna e pa’i nā pepa noi’i ma nā ‘ōlelo ‘ōiwi, no ka mea, ‘a’ole lawa ka po’e hiki ke heluhelu nāna e kū’ai i ua mau puke nei. Nui ‘ino nā pepa noi’i no nā ‘ike ‘ōiwi i pa’i ‘ia ma ka ‘ōlelo haole a kāka’ikahi wale nō nā pepa i pa’i ‘ia ma nā ‘ōlelo ‘ōiwi. A no ka manawa, e mahalo au i ka mea loa’a.

‘O ka mea ‘āpiki, a ‘o ka’u nō ho’i e kū’ē nei i nā pepa noi’i i kākau ‘ia ma ka ‘ōlelo haole, ‘o ia ke komo ‘ana o kahi hua’ōlelo haole no ka wehewehe ‘ana i ka mana’o o kekahi hua’ōlelo ‘ōiwi. No ke aha lā e kākau ‘ia ai ka hua’ōlelo ‘ōiwi? Inā ‘o ka ‘ōlelo haole wale nō ka mea e mōakāka ai, he makehewa ke kākau ‘ana i ka hua’ōlelo ‘ōiwi. E aho ke waiho ‘ia ma ka ‘ōlelo haole wale nō. He ho’oha’aha’a ka hopena ke wehewehe ‘ia nā ‘ōlelo ‘ōiwi ma o ka ‘ōlelo nāna lākou i pepehi.

Nui ‘ino nā hua’ōlelo o nā ‘ōlelo like ‘ole i ‘ike ‘ia ma loko o nā pepa noi’i i kākau ‘ia ma ka ‘ōlelo haole. Ua ‘ike au i nā hua’ōlelo Kelemānia, Palani, Lātina, Helene, a pēlā aku. A i loko nō o ka pohihihi o ia mau ‘ōlelo ‘ana a hiki ‘ole ia’u ke ho’omaopopo, ‘a’ohe wahi unuhi e akāka ai. Me he mea lā, he mau ‘ōlelo loa’a wale o ka mana’o i nā kānaka a pau o ka honua nei a ‘o ka hūpō wale nō ke ‘ike ‘ole. ‘O ka ‘oia’i’o, ‘a’ole paha e like a like ka mana’o me ka unuhina ma kekahi ‘ōlelo a he kūpono kona waiho ‘ia me ia nō.

No ka po’e e paio nei no ka pono o nā ‘ōlelo ‘ōiwi, ‘a’ole nō e pū’iwa. Nui hou aku nā mea e kaulike ‘ole ai nā ‘ōlelo ‘ōiwi me ka ‘ōlelo haole. ‘A’ohe wahi ‘ike ‘ia o ka hua’ōlelo haole e wehewehe ‘ia ana ma o ka ‘ōlelo ‘ōiwi. No ka ‘ōlelo Hawai’i ho’i, i loko nō o kona kūlana he ‘ōlelo kūhelu no ka Moku’āina ‘o Hawai’i, i kēia wā a kākou e noho nei, ‘a’ole nō e ‘ae ‘ia ma nā wahi a pau. A no laila, e nā mea e kākau ana i nā pepa noi’i me ka ho’ohana pū ‘ana i nā hua’ōlelo ‘ōiwi, ‘o ko kākou chance kēia e ho’ohanohano ai i kā kākou mau ‘ōlelo. Mai nō a unuhi mai i ka ‘ōlelo haole. He haumia ka hopena.

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai’i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.

 

Comments are closed.