Synopsis: A conference is being held in Dubai to discuss ways to reduce the burning of fossil fuels worldwide. This smells a little gassy.

æAuhea æoukou, e nä hoa makamaka o ka æölelo kanaka. Eia nö käkou ke hoæomanawanui nei i ka ua nui, a he wä anuanu hoæi këia pule ma Hawaiæi nei. Eia naæe, ke noke nei nä leo kükala pöæino o ke ao no ka piæi æana o ka wela o ko käkou poepoe honua nei. I ka wä ana nö naæe e puka ai këia æatikala i mua o ke äkea, e häläwai ana nä mokuæäina nui o ke ao, nä mokuæäina nui hoæi o ka puhi æana i ia mea he wäwahie möæalihaku (æo wäwahie wïhaku kekahi hua æölelo no ia mea he fossil fuel), ka mea e hoæohaumia nei i ke ea a piæi ai ka wela. A wahi a ka poæe æepekema e makaæala nei i ka piæi æana o ia wela, ke mau aku nö ia a he 1.5 Kelekia ka piæina, ua pau kona wä e hoæoponopono æia ai.

A no laila, e mälama æia ana ka häläwai COP28 no nä lälä o ka UNFCCC ma ka UAE, he häläwai nui hoæi o nä hua palapala, a koæikoæi loa. æO ia ana kahi e kükäkükä æia ai nä ala e emi ai ka puhi æia o nä wäwahie a pakele ai ka honua i ia hopena wela. I æike æoukou i ka manaæo o ua mau hua lä, ke höæike piha æia nei nä inoa haole ma lalo nei: COP28 — 28th Conference of Partners, UNFCCC — United Nations Framework Convention on Climate Change, a me ka UAE — United Arab Emirates.

I ka MH 2022, ma hope o ka hoæouka kaua æana o Lukia iä æUkelena, ua æauæa æo ia i ka hoæouna æailea i laila, a no ia nele æana i ka æailea, ua hoæomakauliæi æo æUkelena a emi mai ai ka nui o ka æailea e puhi æia ana i ka 15 a 20 paha päkeneka. A i nä mahina mua he æeiwa o këia makahiki, ua hapa mai ka nui o ka æailea e puhi æia ana ma æEulopa a puni. Ua æano pömaikaæi ia mau æäina i ke æano æoluæolu o ka hoæoilo o ia makahiki, no ka mea, æo kekahi hapa o ka æailea i emi mai, he 40% paha, ua puhi æia nö i mea e hoæomehana ai i ka hale. æO ka hapanui naæe o ia emi æana, ma muli ia o ka hoæohana æana i nä pauma wela i hoæoholo æia e ka uila. Pëlä i mehana ai nä pö anu a i hapa mai ai ka nui o ka æailea e puhi æia ana. Ua æeleu nö æo Hölani, æIlelani, a me Palani i ia æano hoæomakauliæi æana. Aia naæe æo æEnelani ke honi nei i ke ea o hope mai o ia mau kaumokuæäina æë aæe o æEulopa.

A pehea lä naæe æo æAmelika? Wahi a ka IEA – International Energy Agency, ke wänana æia nei ke emi æana o kona puhi æana i ka æailea, he 1% i këlä me këia makahiki, mai ka MH 2023 a ka MH 2026. Inä pëlä ana nö ka hana, e emi ana ma kahi o ka 4% o ka æailea e puhi æia ana. E lawa ana anei këlä e höæalo ai i ka piæi æana o ke ana wela o ka honua i ka 1.5 Kelekia? Ke kuhi nei ko æoukou wahi mea käkau, æaæole nö e kü ana ka piæina o ka wela a e æike æia ana kekahi o nä hopena hoæoweliweli e wänana æia nei. æAæole paha e hiki i ka poæe o æAmelika ke hoæëmi i ka puhi wäwahie möæalihaku. Eia hou, ma kekahi mau mokuæäina æë aæe ma waho o æEulopa mä, e noke ana nö ko läkou puhi æana i ia mea.

æEä, e ka makamaka heluhelu, eia nö ka mea æäpiki. E mälama æia ana ka häläwai COP28 ma Dubai, kahi nui o ke küæai æana aku i ka wäwahie möæalihaku i nä mokuæäina æë aæe o ka honua. Wahi a kahi æölelo noæeau haole, ua like ia me ka waiho æana i kahi æalopeka ma ke külana kiaæi no ka hale moa. Aloha nö ka poæe o ka honua. Eia nö ke mälama æia nei ko käkou pono e ka poæe ake kälä a puni mehana.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.